Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

er-RAHMÂN - er-RAHÎM

Yeni Sayfa 1


﴿ اَلرَّحْمَنُ ? اَلرَّحِيمُ ﴾
er-RAHMÂN
- er-RAHÎM

Bir topluluk Rahmân[1]
isminin Yüce Allah için sıfat olmasını uzak bularak ?Bismillehirrahmânirrahîm?
sözümüzden dolayı Rahmân alem (=özel isim)dir. Ve alemler (=özel isimler),
sıfat olmaz dediler. Sonra şöyle dediler: Rahmân Yüce Allah'ın ismi celâlinden
bedeldir ve sonra sözlerine şöyle devam ettiler: bunun üzerine Rahmân'ın Yüce
Allah'a has bir özel isim olduğuna, Onda yüce Allah'tan başkasının müşterek
olmadığına delalet etmektedir. Rahmân ismi; Alîm, Kadîr, Semî ve Basîr gibi
değildir. İşte bundan dolayı da bunlarla yüce Allah'ın dışındakiler
isimlenmiştir.

Aynı şekilde Kur'ân'ı Kerîmde Rahmân lafzının kendisinden önce geçen bir isme
tabi[2]
olmaması da buna delalet etmektedir:

?Rahmân, Arş'a istivâ etmiştir?
(Tâhâ,

20/5.)

?Rahmân Kur'ân'ı öğretti?
(Rahmân,

55/1-2.)

?Rahmân olan Allah'a karşı şu size yardım edecek askerleriniz hani kimlerdir??
(Mülk,

67/20.)
Bu sadece özel isimlerin makamıdır. Çünkü mevsûf (=vasıflanan) olmaksızın
sıfatların zikri ile yetinilmez.

Süheyli şöyle der: Bizim yanımızda Rahmân isminin bedel olması ve aynı şekilde
atfı beyan olması imkansızdır.[3]
Çünkü birinci isim beyan etmeye ihtiyaç duymaz. Çünkü o marifelerin (=belirli
isimler) tamamından daha marife ve daha açıktır. İşte bundan dolayı müşrikler
şöyle dediler:

?Onlara: Rahmân'a secde edin! denildiği zaman: ?Rahmân da neymiş! Bize
emrettiğin şeye secde eder miyiz hiç!? derler ve bu emir onların nefretini
arttırır?
(Furkân,

25/60.)
Allah da neymiş demediler.

Fakat her ne kadar da bu özel isimlerin makamında gelse de o kendisi ile
senânın murat edildiği sıfattır. Rahîmde[4]
aynı şekildedir. Ancak Rahmân, gadbân ve benzerleri gibi mübalağa
kalıbındandır. Rahmân kelimesi tesniye gibi sonunda elif ve nun harfi
olmasından dolayı mübalağa manasına girdirilmiştir. Çünkü tesniye hakikatte
harf ziyade etmektir. Bu sıfatta aynı şekildedir. Gadbân (=öfkeli) ve sekrân
(=sarhoş) sanki gadab ve sekar lafızlarından harf ilavelerini taşıyorlarmış
gibidirler. Böyle olunca da lafız tesniye lafzına benzemiştir. Çünkü tesniye
hakikatte iki harfin ziyade olmasıdır. Aynı şekilde bu kalıbı mütelazım olan
iki harfin bu kalıptan var olmasından dolayı tesniyeye[5]
benzettiklerini görmezmisin? İşte bundan dolayı hükmân (=iki hüküm) ve ilmân
(=iki ilim) dediler ve sanki o bir şeyin ismiymiş gibi nun ile irab yaptılar.
Gadbân ve tesniye kalıpları müşterektir dediler. Rahmân ve Rahîm sıfatlarının
bir arada zikredilmesi bu dünyada ve ahirette umumi ve hususi olarak rahmetten
haber vermeyi ifade etmektedir.

Rahmân ve Rahîm sıfatlarının bir arada zikredilmesi gelince onda ikisinin tek
tek zikredildiğindeki manadan daha güzel bir mana vardır. O da Rahmânın yüce
Allah'ın kendisiyle kaim olan sıfata delalet ettiği, Rahîm'in ise merhamet
olunana taallukuna delalet ettiğidir. Böyle olunca da birincisi sıfat için
ikincisi de fiil için oldu. O zaman da birincisi rahmetin Yüce Allah'ın sıfatı
olduğuna delalet etti, ikincisi de rahmeti ile mahlukatına merhamet ettiğine
delalet etti.

Eğer sen bunları iyi anlamak istersen yüce Allah'ın şu âyeti kerimelerini iyi
düşün:


?Allah, müminlere karşı çok merhametlidir?
(Ahzâb,

33/43.)

?Çünkü O, onlara karşı çok şefkatli, pek merhametlidir?
(Tevbe, 9/117.)


?Rahmânun bihim'
hiç gelmedi. İşte bundan da anlaşıldı ki Rahmân rahmet ile vasıflananın
sıfatıdır. Rahîm ise rahmeti ile merhamet edendir.

Bu, her hangi bir kitapta bulamayacağın bir nüktedir. O nükte esnasında şayet
kalp görüşün nefes alıp verirse o nüktenin sûreti senin için açığa çıkmaz.[6]

* * *



[1]
Rahmân, Allah Teâlâ'nın güzel isimlerinden
ve sıfatlarından biri. Rikkat, ihsan, bağışlama, acıyıp esirgeme anlamlarına
gelen rahmet kelimesinden türemiş olan Rahmân, mübalağa sigalarından
olduğundan rahmetin en yüce derecesiyle muttasıf olan demektir.

Rızıkları, ihtiyaçları ve her türlü iyilikleri ihsan hususunda rahmetini
mahlukatından (yaratıklarından) hiç esirgemeyen anlamında olan Rahman, Rahîm
isminden daha geniş kapsamlı bir mana ifade eder. Kur'an'ın ilk âyeti olan
Besmeledeki Rahmân ve Rahîm sıfatları arasındaki fark, ?Allah Teâlâ;
dünyanın Rahmanı ve ahiretin Rahimidir? cümlesinde veciz bir şekilde dile
getirilmektedir. Kur'an-ı Kerim'de daima elif-lamlı olarak (=belirli)
er-Rahmân şeklinde geçen bu ilâhî sıfat, Allah'ın ikinci bir ismi durumunda
kullanılmıştır.

er-Rahmân vasfı gereği Cenab-ı Hakk, dünyada bütün canlılara, Mü'min-kâfir
ayırımı yapmaksızın bütün insanlara, şefkat ve merhametle davranmayı kendi
zatına farz kılmıştır. Kur'an'da insanlar için hiç kullanılmayan er-Râhmân
ismi, ilahî kelâmın elli yedi yerinde geçmektedir.

Kur'an'da bu isimle bir de sure vardır: er-Rahmân Sûresi. Bu surede Allah
Teâlâ; insanlar, cinler ve hayvanlar için rahmet olarak yarattığı nimetleri
saymakta, insanların ve cinlerin, bunların kıymetlerini bilip nankörlük
etmemelerini defalarca vurgulamaktadır.


[2]
Tabi; bedel, atfı beyan, sıfat, tekid ve atfı nesaktır.
(ç)

[3]
Bedel ve atfı beyan, Arapça gramer kurallarındandır. (ç)



[4]
Rahîm, çok merhametli, merhamet olunan; ?rahmet, merhâmet ve ruhm?
mastarından ism-i fail ve ism-i mef'ûl anlamlı bir sıfat. Kök anlamı,
acımak, merhamet etmek ve bağışlamak demektir. Rahîm'in çoğulu ?ruhamâ?dır.
Merhamet, iyilik ve nimet anlamına da gelir. Aynı kökten ?rahman? sözcüğü de
merhameti bol olan demektir. Kur'an-ı Kerim'in

115
âyetinde büyük çoğunluğu çok bağışlayıcı anlamına gelen ?gafur? sıfatı ile
birlikte olmak üzere ?rahîm? sıfatı kullanılmıştır. Bu da, Cenab-ı Hakk'ın
ne kadar bağışlayıcı ve merhametli olduğunu gösterir. Dört ayette de
?erhamü'r-râhimîn? (=merhametlilerin en merhametlisi) tamlaması
kullanılmıştır. Allahu Teâlâ'nın rahmân ve rahîm sıfatları her ikisi de
?rahmet? mastarından türemiş olmakla birlikte, aralarında anlam farkları
vardır. Rahman sıfatı Kur'an'da

57
ayette geçmektedir. Bunlardan beş ayette rahman ve rahîm birlikte
zikredilmiştir (Bkz. M. Fuad Abdülbâkî, el-Mu'cemul-Müfehres Li Elfazıl-
Kur'anil-Kerim, ?Rahman? ve ?Rahim? maddeleri).

Rahmân sıfatı ezelle, rahîm sıfatı ise daha çok ebedle ilgilidir. Bu
yüzden Yüce Allah için dünyanın rahmanı, fakat ahiretin rahîmidir,
denilmiştir. Bunun anlamı şudur: Cenab-ı Hakk'ın varlıkları yaratması,
onları yaşatması, insanlar arasında Mü'min-kâfir, âdil-zalim,
çalışkan-tembel ayırımı yapmaksızın hepsine rızıklarını vermesi, çalışma ve
gayretlerinin semerelerini ihsan etmesi, Rahman sıfatının tecellisidir.
Küfre, zulme, şerre ve kötülüklere müdahale etmeksizin akıl ve irade-i
cüz'iyyenin kullanılmasına fırsat verilmesi, ehl-i küfrün çalışmalarının
karşılığını dünyada tam olarak görmesi hep bu sıfatın bir sonucudur. Rahîm
sıfatının tecellileri ise daha çok ahirette görülecek, Cenab-ı Hakk'ın
oradaki ikram ve ihsanları Mü'minler için olacaktır. Pek çok ayette Rahîm
sıfatı zikredilerek, Cenab-ı Hakk'ın Mü'minleri bu sıfatla bağışlayacağı
belirtilmiştir. Nisâ:

4/

16,
Furkân:

25/68-71,
Ahzâb:

33/43,
Feth:

48/14

Hz.
Peygamber'in hadislerinde de Cenab-ı Hakk'ın rahmet sıfatı açıklanmış, O'nun
kullarına ve bütün yaratıklara olan merhametine yer verilmiştir. İnsanlarda
ve bütün canlılarda bulunan acıma, merhamet duygusunun Allah'ın rahmân
sıfatından bir cüz olduğunu Allah elçisi şöyle ifade buyurmuştur:
?Şüphesiz acıma,
merhamet duygusu Rahmân'dan bir cüzdür?
(Buhârî, Edeb

13;
Tirmizî, Birr

16;
Ahmed b. Hanbel, I/190,

321,
II/295).
Başka bir hadiste rahmetin bütün yaratıkları kapsamak üzere Arş'ta asılı
bulunduğu belirtilir (Müslim, Birr

17;
Ahmed b. Hanbel, II/163,

190).
Bir hadis-i kudside;
?Şüphesiz
rahmetim gazabımdan öne geçmiştir?
(Buhârî, Tevhîd

15,

22,

28,

55,
Bedül-Halk

1;
Müslim, Tevbe

1416;
Tirmizî, Deavât

99).
Diğer yandan insanların merhametli davranışının Cenab-ı Hakk'ın da
merhametine sebep olduğu şöyle ifade buyurulur:
?Güçsüzlere
merhamet edenlere Rahman olan Allah da merhamet eder?
(Ebû Davûd, Edeb

58;
Tirmizi, Birr

16);
?Allah
insanlardan ancak merhametli olanları bağışlar?
(Buhârî, Cenâiz

32,
Eymân

9,
Tevhîd

25;
Müslim, Cenâiz

9,

11;
Ebû Dâvud, Cenâiz

24);

?Merhamet etmeyen kimseye merhamet olunmaz?
(Buhârî, Edeb

18,

27;
Müslim, Fazâil

65;
Ebû Dâvud, Edeb

145).



[5]

Tesniye:
bir kelimeyle iki şeyi belirtmektir. İkildir. Mesela Arapça da; kalem, bir
kalemi ifade eder, kalemân iki kalemi ifade eder. (ç)



[6]
Bedâiu'l-Fevâid,

1/23.

ESMAULLAHİ'L-HUSNA
ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ
KİTABI DERLEYENLERİN ÖNSÖZÜ
ALLAH'IN İSİMLERİNİN MANALARI HAKKINDA YAZILMIŞ ESERLER
İBN KAYYİM'İN ESMÂU'L-HÜSNÂ İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI
İBN KAYYİM'İN BU KİTAPTAKİ METODU
KİTABIN İÇERİĞİ
BU KİTABIN ASLI
BU KİTAPTA YAPTIĞIMIZ UYGULAMA
YÜCE ALLAH'IN İSİMLERİNİ VE SIFATLARINI TANIMAK
Sıfatların Delillerinin, Kur'ân'dan ve Sünnet'ten Olması  
Allah'ın İsimlerini ve Sıfatlarını Bilmenin, İlimlerin En Yücesi Olması  
Yüce Sıfatlara İmanın, İslâm'ın Esaslarından Olması  
YÜCE ALLAH'IN EN GÜZEL İSİMLERİNİN ASILLARI
Bütün Peygamberlerin, Akidenin Esasları Üzerinde İttifak Etmesi
İsimlere ve Sıfatlara Bakış Açısı  
ESMÂU'L-HÜSNÂ'NIN GEREKTİRDİKLERİ
Güzel Teklifde, Emirde ve Nehiydeki İki Yol
Yüce Allah'ın İsimlerinin, İfade Ettiği Manayı ve Bağlantı Kurduğu Şeyleri Gerektirmesi
Esmâu'l-Hüsnâ ile Yüce Allah'ı Övmenin Üslubu
ESMÂU'L-HÜSNÂ İLE TEVESSÜL
5. ESMÂU'L-HÜSNÂ'YI KORUMADA EDEB  
ESMÂU'L-HÜSNÂ'YI KÖTÜLÜKTEN TENZİH ETMEK  
Rasulullah (s.a.v.)'in ?Kötülük Sana ulaşamaz? Sözünün Manası
YÜCE ALLAH'IN, EN GÜZEL İSİMLERİYLE VE YÜCE SIFATLARIYLA TECELLÎ ETMESİ
ESMÂU'L-HÜSNÂ'NIN, YÜCE ALLAH'IN ZATINA VE BİRLİĞİNE DELALET ETMESİ
Esmâu'l-Hüsnâ'nın, Yüce Allah'ın Hikmetine ve Kudretine Delalet Etmesi         
AHKÂM ÂYETLERİ VE YÜCE ALLAH'IN SIFATLARIYLA İLGİLİ ÂYETLER
YÜCE ALLAH'IN SIFATLARI HAKKINDAKİ ÂYETLERDE TE'VİLİN OLMAMASI
YÜCE ALLAH'IN ZATI, SIFATLARI VE İSİMLERİ HAKKINDA BAHİS
ESMÂU'L-HÜSNÂ VE  ESMÂU'L-HÜSNÂ'DAN SELBİN NEFYEDİLMESİ
ALLAH
er-RAHMÂN - er-RAHÎM
el-MELİK - el-HAKK
el-KUDDÛS
es-SELÂM
el-CEBBÂR - el-MÜTEKEBBİR
el-BASÎR
el-AZÎZ
el-HÂKİM - el-ALÎM - el-ALLÂM
es-SEMÎ'  -  el-BASÎR 
el-ADL
el-LATÎF
el-HALÎM - el-AFUVV
eş-ŞÂKİR - eş-ŞEKÛR
el-ALİYY
el-KEBÎR - el-MÜTEKEBBİR
el-HAFÎZ
er-RAKÎB - eş-ŞEHÎD
el-HAMÎD - el-MECÎD
el-VEDÛD - eş-ŞEKÛR
el-HAYY  -  el-KAYYÛM
el-VÂHİD ?  el-AHAD
es-SAMED
el-GANİYY - el-KERÎM
es-SABÛR
el-CEMÎL
er-REFÎK
el-MUĞÎS
İSİM VE MÜSEMMÂ (=İSMİN İFADE ETTİĞİ MANA) İsimlerin, İfade Ettiği Manalar (=Müsemmâ) İçin Çeşitli Kalıplar İçermesi
İsmin, İfade Ettiği Manayı (=Müsemmayı) Gerektirmesi  
Yüce Allah'ın Sıfatlarının, İsminin (İhtiva Ettiği) Mananın İçinde Olması
Yüce Allah'ın Kelamının, İsminin (İhtiva Ettiği) Mananın İçinde Olması
Allah'ın Güzel İsimleri Hakkındaki Eşanlamlılık ve Farklılıklar
En Üstün Sıfatları Tanıma
SIFATLARI VE NA'TLARI TANIMA Sıfat ve Na't Arasında Üç Yönden Fark Olması
?Allah? İsminin Kökeni
?Allah? İsminin Etimolojisi
?Subhâneke Allahümme? Kelimesinin Anlamı
Duanın Kısımları
?Tebâreke? (=Yüceler Yücesi) Kelimesinin Anlamı
Allah'ın, Kemâl Sıfatları ile Celal Na'tlarının Çok Olması
Yüce Allah'ın, ?Şüphesiz ki, Rabb'im dosdoğru bir yol üzerindedir? (Hûd 11/56) Sözünün Anlamı
Bazı Âyetlerde Geçen (=yakın) Kelimesinin Anlamının Açıklanması
Yüce Allah'ın ?O, her an yaratma halindedir? Sözünün Anlamı
Yüce Allah'ın  ?De ki Göklerde ve yerde Allah'tan başka kimse gaybı bilmez. Onlar, ne zaman yeniden diriltileceklerini bilmezler? Sözünün Anlamı
İBN KAYYİM'İN, KİTABI HAZIRLAYANLARIN VE TERCÜME EDENLERİN BAŞVURDUĞU KAYNAKLAR