Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Hisse Senedi Alım-Satımı
Hisse Senedi Alım
Hisse Senedi
Alım-Satımı
?Son zamanlarda bir hayli revaç bulan hisse
senedi alım-satımı dinen mahzurlu mudur? Değilse bizler de bu kârlı piyasadan
istifade edebilir miyiz??
Hisse senetleri temel esprisi itibari ile faize
alternatıf bir uygulamadır. Zira çeşitli teşebbüsler ve yatırımlar projelerini
gerçekleştirmek için kredi kullanmak ya da sermaye artırımına gitmek sûretiyle,
ihtiyaçları olan meblağı hisse senetleriyle toplamak zorundadırlar. Bunun
dışında bir kaynağın bulunması istisnai bir durumdur. Öyleyse hisse senetleri
üzerinde durulmalı ve zulüm ve haksız kazanç kendisine yasak edilen "müslüman
adam" için bile bir alternatif olabileceği hesaba katılmalıdır. Ancak bizim
görebildiğimiz kadarıyla şu andaki işleyiş şeklinin şer'an mahzurlu yönleri
vardır, biz onlara işaret etmekle yetinecek, hem fetvâyı hem de inananlar
açısından işin pratik hallini ehline bırakacağız:
Fıkhî mezhepler ya da "icmâa-i mürekkep"
açısından: Hisse senetlerinin işleyiş biçimine baktığımızda ve görüşleri bize
"zâhir" olarak ulaşan dört mezhebe başvurduğumuzda her birinin bir yönüyle buna
"faizsiz" ya da "bâtıl" diyeceğini görürüz. O takdirde ictihadî ihtilâflar
açısından bunun câiz olamayacağında âdeta icmâ olmuş olur. Bundan sonra
zikredeceğimiz maddeler, mezheplerin söz konusu nokta-i nazarları
cümlesindendir.
Nasslar açısından: Örneğin, İslâm fıkhında
bulunmayan bir meseleye ihtilâflı içtihatlardan gitme yerine, konuyla ilgili
nassların esprileri (illetleri) araştırılarak cevap bulmak gerekir, denebilir. O
takdirde karşımıza şunlar çıkar: Kur'ân'ı Kerim'de "insanların mallarını
bâtıl yollarla yemeyin" (2/Bakara 188) denir. Spekülatif kazanç ve kumar
diye nitelenen, ilgili çevrelerin bir parmak ve kaş-göz işaretiyle piyasası inip
çıkan hisse senetlerinde bunun hiç olmadığını söylemek mümkün değildir.
Diğer yönden, İslâm'da temel üretim faktörü
emektir. Halbuki bu uygulama bir aylaklar gürûhunun ortaya çıkmasına, dolayısı
ile emeksiz kazanca sebep olmaktadır.
Hadislere baktığımızda ise: "Yanında olmayan
bir şeyin satışı helâl değildir", "satın alınan bir şeyin, alındığı yerde
satılması memnu'dur", "serbest piyasanın oluşabilmesi için kırsal
kesimden mal getirenlerin yolda karşılanması menhidir", "spekülasyon
yasaktır" ifadeleriyle karşılaşırız. Bütün bunların özünde haksız kazancın,
aldatmanın, gararın, meçhûliyetin önlenme esprisi vardır. Hisse senedi satışı
bunlardan bütün bütün uzak değildir.
Akdi fâsit kılan unsurlar açısından: Az önce
sözünü ettiğimiz garar, fâhiş mechûliyet, faizli muâmele gibi unsurlar, az da
olsa bu satışlarda söz konusudur. Garar, mevcut olmama ihtimali de olan şeyin
satışıdır. Piyasaya hisse senedi süren şirketlerin gerçekte pozitif mal
varlıkları hiç olmadığı olabiliyor. Fâhiş mechûliyet satın alınan şeyde, nizaa
sebep olabilecek ölçüdeki bilinmezliktir. Bunların her birerleri akdi fâsit
kılan unsurlardır.
Şirketi elinde tutanlar açısından: Bu günlerde
pek üzerinde durulmayan, gayrı müslimle ortaklık kurma meselesi ehli kitap
açısından klâsik İslâm hukukçularınca ele alınmış ve bazı içtihatlar
serdedilmiştir. Öncelikle müslümanların "ehli kitap"la ateist ve mecûsileri bir
tutmadıklarını bilmek gerekir. Ehl-i kitap (Yahudi ve Hiristiyan) olmayanlar,
olanlara göre her konuda daha olumsuz bir durumdadırlar. Ne hikmetse ehli
kitabın dışındaki gayr-i müslimlerle yapılacak böyle bir muâmeleden söz
edilmemektedir. Bu, onların bunu meşrû görmediklerini anlatır olmalıdır.
Masonlar, komünistler ve ateistleri bu grupta mütâlâa edebiliriz: Ehli kitapla
ortaklık kurmaya gelince: Ortaklığa konu olan mala müslümanın hâkim olması, onun
inisiyatifinde bulunması şartıyla câiz olacağını söyleyenler çoğunluktadır. Her
halükârda ortak olunması, mekruhtur diyenler de vardır. Onlarla ortaklığı
mahzurlu görenler Atâ'dan rivâyet edilen: "Rasûlüllah (s.a.s.), alım-satım
müslümanın elinde olmadıkça Yahudi ve Hiristiyanlarla ortaklığı yasakladı"
meâlindeki rivâyeti delil getirirler. Benzer bir rivâyette: "Çünkü onlar faizli
muâmele yaparlar" gerekçesi (illet) de zikredilir. Dikkat edilirse "yaparlar"
denilerek inançları sözkonusu edilir, fiilen yapıyor olup olmamaları söz konusu
edilmez. Bu açıdan günümüzdeki şirketlere baktığımızda şirket idaresini
ellerinde bulunduranların kimliği önemli bir unsurdur.
Şirkette çalışanlar açısından: Bildiğimiz
kadarıyla günümüzdeki şirket çalışanlarının yönetici olarak, idare heyeti üyesi
olarak kazanç dışında belirli bir maaş almaları söz konusudur. Halbuki İbnü'l
Münzir şirketten ortaklara sâbit bir maaş verilemeyeceğinde icmâ' olduğunu
söyler. Sadece Hanefi mezhebinde, ortakların çalışmaları halinde şirketten,
ancak sene sonu itibariyle kazançtan mahsûben sâbit maaş alabilecekleri,
şirketin zarar etmesi halinde ise aldıkları maaşı geri vermeleri gerektiği
söylenir. Görüldüğü gibi bu meselede akdi fâsit kılan unsurlardan sayılır.
Sonuç olarak diyebiliriz ki: Bu mahzurların her
biri teker teker düşünüldüğünde belki şu ya da bu mezhebe göre ortadan
kalkabilirler. Ancak tümü birden hesaba katıldığında başta da söylediğimiz gibi,
şu kadar ya da bu kadar mahzurun varlığında ittifak edilmiş ve hisse senedi
alım-satımı da o ölçüde mahzurlu olmuş olur. Genel olarak durum budur ve bu
günkü şekliyle bu muâmele tertemiz bir kazanç olarak görülmemektedir. Zaten
böyle konularda safi hayır, ya da safi şer olamaz. Birisinin diğerine galibiyeti
olabilir. Bu konunun da şerri hayrına gâlip görülmektedir. Bununla birlikte:
1)
Doğrudan faiz muâmelesi yapan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla
haramdır. Bankalar, bankerlik ve tefecilik kuruluşları gibi.
2)
Şer'an mütekavvim mal sayılmayan şeylerin üretim ve alım-satımıyla uğraşan
şirketlerin hisse senedini almak da aynıdır; şarap, bira vb. şeyler üreten
kuruluşlar gibi...
3)
Mütekavvim mal üretmekle beraber, bizzat ortak olunan o malı faizli muâmelelerle
satan ve faiz sebebiyle elde ettiği kârı diğerine karışan ve toplam kârının
yarısı ve daha fazlası faiz olan şirketlere hisse senediyle ortak olmak da
haramdır.
4)
Ortak olunan şey helâl bir üretim olmakla beraber şirketi elinde bulunduran
müslümanlar başka haram işlerle de uğraşıyorlarsa, onlardan hisse senedi almak
sûretiyle onları desteklemek "günahda yardımlaşma" anlamı taşır. Halbuki bu
Kur'ân'ı Kerim'de yasaklanmıştır (5/Mâide, 2).
5)
Yahudi ve Hristiyanların hâkim olduğu şirketlerden hisse senedi almak, başka hiç
bir mahzur yoksa en azından mekruhtur.
6)
Fıkıh kitaplarımıza bakıldığında; komünist, mason ve ateistlerin hâkimiyetinde
bulunan şirketlerden hisse senedi almak câiz değildir gibi bir sonuç çıkıyor,
araştırılmalıdır...
7)
İdaresine müslümanların hâkim olduğu, haramla iştigal etmeyen, daha şeffaf olup,
satıma konu olan şirket varlığını, dolayısı ile satılan senede düşen hisseyi
açıkça bildiren, senetleri ise muharrer olup, ortaklıktan vazgeçmek isteyenlere
bu imkânı sağlayan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla câizdir. Ve bu
Müslüman işadamları, İslâmî teşebbüsler ve helâl sermaye için son derece önemli
bir konudur. Çünkü, işaret ettiğimiz gibi, hisse senetleri, İslâm'a göre en
büyük haramlardan olan faizin şu andaki en önemli alternatifi, işletme ve
yatırım sermayesi temini için en kestirme yoldur. Müslümanlar bunu haram
unsurlardan uzaklaştırarak uygulayabilseler, helâl temellere oturmuş, millete
hizmeti ibâdet bilen çok büyük işletmelerin doğmasına ve faizin belinin
kırılmasına sebep olabilirler.
8)
Söylediklerimiz bir hüküm ve fetvâ değil, bu konuda daha sağlıklı düşünecek
olanlara bir fikir beyanından ibârettir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.