Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Kur'ân-ı Kerim'de isrâf Kavramı
Kur
Kur'ân-ı
Kerim'de isrâf Kavramı
İsrâf kelimesi ve türevleri Kur'ân-ı Kerim'de
toplam 23 yerde geçer. Savurganlık, saçıp savurma anlamındaki tebzîr kelimesi ve
türevleri ise toplam 3 yerde zikredilir.
İsraf ayrıdır, cömertlik ayrı. Cömertlik,
Allah'ın verdiği nimetleri Allah yolunda kullanmak için nefsin hevâsının
emrettiği cimriliğin önüne geçmek, âhirete yatırım yapmaktır. Cömertliğin
göstergesi olan "infak" kavramı, Kur'anda türevleriyle birlikte 73 yerde
geçmektedir. Cömertlik vasfının elde edilebilmesi için; yardımın gönüllü olarak
yapılması (59/Haşr, 5; 57/Hadîd, 11-18; 5/Mâide, 13); karşılığında hizmet, övgü,
mükâfat beklenilmemesi (76/İnsan, 8-l0); yardım edileni rencide edebilecek
davranışlardan kaçınılması (2/Bakara, 263-264); yapılan yardımın sahibi katında
üstün bir değeri olması (3/Âl-i İmrân, 92) şarttır.
Kur'an-ı Kerîm'de cömertlik, cihad ile aynı
seviyede tutulmakta; Allah'ın insanlara verdiği rızıktan diğer kulların da
yararlandırılması istenmektedir (2/Bakara, 254). Cömertliğin, kıyamet gününde
insanı her türlü sıkıntı, elem ve kederden kurtarmaya vesile olacağı
bildirilmektedir (2/Bakara, 222). Bazı âyetlerde cömertlik alışverişe
benzetilmekte; Allah Teâlâ'ya verilen bir borç olarak temsil edilmektedir
(2/Bakara, 244; 5/Mâide, 13; 57/Hadîd, 11)
Kalpler cömertlik sâyesinde temizlenir (92/Leyl,
17-20). Çünkü, küfür ve nifaktan sonra kalbi karartan âmillerden biri de, aşırı
mal sevgisi ve servete bağlılık arzusudur. Nitekim Kur'ân-ı Kerîm'de;
"Serveti de düşkünce seviyorsunuz." (89/Fecr, 20) buyurulur. İşte bu sevgi
ile insan, "Ben bu malı sarf edersem bana bir şey kalmaz" korkusuna düşer ve
hemen şeytan harekete geçer: "Şeytan sizi fakirlikle korkutur, size cimriliği
emreder." (2/Bakara, 268). Oysa ki Allah Teâlâ'nın bildirdiğine göre:
"Mal ve servet insan için bir imtihandır." (39/Zümer, 49-52). Bu imtihandan
başarılı çıkmanın yolu da cömertliktir (64/Teğâbün, 15-17).
İsraf ve savurganlık kötü olduğu gibi (17/İsrâ,
26-27), bunların karşıtı olan ?buhl? ve ?şuhh? (cimrilik ve pintilik) de kötüdür
(17/İsrâ, 29; 59/Haşr, 9). Mü'min, daima orta yolu izler (31/Lokman, 19).
Dünya tutkusu, mal yığma sevdâsı, gerçek
dindarlıkla bağdaşmaz. ?Ey iman edenler, hahamlardan ve râhiplerden birçoğu,
insanların mallarını haksızlıkla yerler ve Allah yoluna engel olurlar. Altın ve
gümüşü yığıp da onları Allah yolunda harcamayanlar var ya, işte onlara acı bir
azâbı müjdele. O gün cehennem ateşinde bunların üzeri ısıtılıp (pullanır);
bunlarla, onların alınları, böğürleri ve sırtları dağlanır. ?İşte nefisleriniz
için yığdıklarınız, yığdıklarınızı tadın!' (denilir.)? (9/Tevbe, 34-35)
Ebû Zerr-i Ğıfârî gibi bazı sahâbîler, bu âyete:
?Ve sana Allah yolunda ne infak edeceklerini soruyorlar. De ki: ?Af (yani,
ihtiyacınızdan fazlasını veya helâl güzel olan şeyleri verin)'.? (2/Bakara,
219) âyetine dayanarak zekâtı verilmiş dahi olsa, ihtiyaçtan fazla mal
biriktirmenin, haram olan ?kenz/yığma? sayılacağını söylemiştir. Hz. Peygamber
(s.a.s.) de, kimin yanında ihtiyaçtan fazla şusu busu varsa, olmayanlara
vermesini emretmiş, bu sözünü o kadar tekrar etmiştir ki, dinleyen sahâbîler,
hiç kimsenin, ihtiyaçtan fazla bir şey saklamaya hakkı olmadığını sanmışlardır
(Müslim, Lukata 18; Ebû Dâvud, Zekât 32; Ahmed bin Hanbel, 3/34).
Süs ve güzel rızıklar helâldir (7/A'râf, 31-32).
Ancak, başkalarını kıskandıracak davranışlardan imkânlar ölçüsünde kaçınmak
gerekir.
Şükreden zengin, sabreden fakirden; veren el,
alan elden daha iyidir. ?Allah'ın sana verdiği mal içinde âhiret yurdunu ara,
fakat dünyadan da payını unutma!? (28/Kasas, 77) âyeti, her iki cihan için
çalışmayı emrettiği gibi, ?Rabbimiz, bize dünyada iyilik ver, âhirette de
iyilik ver!? (2/Bakara, 201) meâlindeki duâ âyeti de insana, iki cihan için
de çalışmayı telkin etmektedir.
?Yetimleri, nikaha erişecekleri çağa kadar
deneyin; şâyet kendilerinde bir (rüşd) olgunlaşma gördünüz mü, hemen onlara
mallarını verin. Büyüyecekler diye israf ile çarçabuk yemeyin. Zengin olan
iffetli olmaya çalışsın, yoksul olan da artık maruf (ihtiyaca ve örfe uygun) bir
şekilde yesin. Mallarını kendilerine verdiğiniz zaman, onlara karşı şahid
bulundurun. Hesap görücü olarak Allah yeter.?
(4/Nisâ, 6)
?Çardaklı ve çardaksız (asmalı ve asmasız üzüm)
bahçeleri, ürünleri çeşit çeşit hurmaları, ekinleri birbirine benzer ve benzemez
biçimde zeytin ve narları yaratan O'dur. Her biri ürün verdiği zaman meyvesinden
yiyin. Devşirilip toplandığı gün de hakkını (zekât ve sadakasını) verin, fakat
israf etmeyin. Çünkü Allah müsrifleri/israf edenleri sevmez.?
(6/En'âm, 141)
?Ey Ademoğulları, her mescid yanında
ziynetlerinizi takının. Yiyin, için ve israf etmeyin. Çünkü O, israf edenleri
sevmez.? (7/A'râf, 31)
?Çünkü siz, şehveti tatmin için kadınları
bırakıp da şehvetle erkeklere yanaşıyorsunuz. Doğrusu siz taşkın bir
milletsiniz." (7/A'râf, 81)
?Firavun ve kavminin kendilerine işkence
etmesinden korkuya düştükleri için kavminden bir gurup gençten başka kimse
Musa'ya iman etmedi. Çünkü Firavun yeryüzünde ululuk taslayan (bir diktatör) ve
haddi aşanlardan idi.? (10/Yûnus, 83)
?Onları bırak; yesinler, eğlensinler ve boş emel
onları oyalayadursun. (Kötü sonucu) yakında bilecekler!?
(15/Hicr, 3)
?Akrabaya hakkını ver, yoksula ve yolda kalmışa
da. İsraf ederek saçıp savurma. Çünkü saçıp-savuranlar, şeytanın kardeşleri
olmuşlardır; şeytan ise Rabbine karşı nankördür.?
(17/İsrâ, 26-27)
?Eli sıkı olma; büsbütün eli açık da olma. Sonra
kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini çeker durursun.?
(17/İsrâ, 29)
?De ki: Rabbimin rahmet hazinesine eğer siz
sahip olsaydınız, harcanır korkusuyla kıstıkça kısardınız. İnsanoğlu da pek eli
sıkıdır!? (17/İsrâ, 100)
?Onlar, harcadıkları zaman, ne israf ederler, ne
kısarlar; (harcamaları,) ikisi arasında orta bir yoldur.?
(25/Furkan, 67)
?Firavun ailesinden olup, imanını gizleyen bir
mümin adam şöyle dedi: Siz bir adamı "Rabbim Allah'tır" diyor diye öldürecek
misiniz? Halbuki o, size Rabbinizden apaçık mucizeler getirmiştir. Eğer o
yalancı ise yalanı kendisinedir. Eğer doğru söylüyorsa sizi tehdit ettiğinin
(azâbın), bir kısmı olsun gelip size çatar. Şüphesiz Allah, haddi aşan, yalancı
kimseyi doğru yola eriştirmez.? (40/Mü'min,
28)
?Andolsun, Biz sizi biraz korku, açlık ve bir
parça mallardan, canlardan ve ürünlerden eksiltmekle imtihan edeceğiz. Sabır
gösterenleri müjdele.? (2/Bakara,
155)
?Birbirinizin mallarını haksızlıkla yemeyin ve
bile bile günahla insanların mallarından bir bölümünü yemeniz için onları
hâkimlere aktarmayın.? (2/Bakara,
188)
?Allah yolunda harcayın. Kendi ellerinizle
kendinizi tehlikeye atmayın. Her türlü hareketinizde dürüst davranın. Çünkü
Allah muhsinleri/dürüstleri sever.?
(2/Bakara, 195)
?Onlardan öylesi vardır ki: ?Rabbimiz, bize
dünyada da hasene (iyilik ve güzellik) ver, âhirette de hasene (iyilik ve
güzellik) ver ve bizi ateş azâbından koru' der.?
(2/Bakara, 201; ayrıca: 7/A'râf, 156; 16/Nahl,
122)
?İnsanlardan öyleleri de var ki, Allah'ın
rızâsını almak için kendini ve malını fedâ eder. Allah da kullarına
şefkatlidir.? (2/Bakara, 207)
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.