Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

İsyan; Anlam ve Mâhiyeti

İsyan

İsyan;
Anlam ve Mâhiyeti

?İsyan?ın sözlük anlamı, bir şeyi asa
(değnek/sopa) ile engellemek demektir. Bu kelime zamanla, her türlü karşı çıkma,
itaatsizlik etme, karşı koyma anlamlarını kazanmıştır. İsyan edene ?âsi? denir.
Allah'ın emirleri ve ilkeleri çerçevesinde üzerine düşeni yapmaktan kaçınmak,
Allah'ı dinlemeyerek itaatsizlik yapmak, İslâmî literatürde ?isyan?dır.

Meşrû (dine uygun) bir yönetime itaat
etmeyerek karşı çıkan, İslâmî kanunlara uymayan kimselerin yaptığı da bir
isyandır. Bu çeşit isyankâra ?bağî? denilir. Hz. Musa'nın değneğinin adı da
?asâ? idi. Yani ?isyan? kelimesinin kökü olan kelime. Hz. Musa'nın asası
hem bilinen değnek idi, hem de o günün tâğutu Firavuna karşı O'nun haklı
isyanını sembolize ediyordu. Allah'a ve O'nun peygamberine itaat etmeyip isyanla
damgalanan Firavun'a (bkz.10/Yûnus, 91; 79/Nâziât, 21) isyan, Hz. Mûsa'nın
mucizesi olmaktadır. Hz. Mûsa'nın asâ mûcizesi, aynı zamanda, zâlim ve âsilere
karşı kıyamı, onlara sopa göstermeyi ve isyanı da içermektedir.

Bilindiği gibi, Hz. Musa, Firavun'un
tanrılığına ve saltanatına isyan etmişti. Çünkü Firavun, yoldan çıkmış ve
tanrılık iddiasına kalkışmıştı. Bir zulüm düzeni kurmuş ve o düzen ile insanlara
haksız yere hükmediyordu. Hz. Musa ise Allah'tan aldığı emirle ona karşı gelmiş,
ona itaat etmemişti. İşte Hz. Mûsa'nın elindeki asa, zâlim yönetici Fir'avn'a
isyanın sembolüydü.

Şeytan, Allah'ın ?Adem'e secde
edin? (2/Bakara, 34) emrine karşı gelerek ilk isyan eden oldu. Yani Allah'a
karşı geldi, itaat etmedi. O yüzden olumsuz anlamda isyanın piri/duayeni
şeytandır. Hz. Mûsa'nın isyanı ise müspet ve güzel bir isyandı. Demek ki isyan
kavramı hem olumlu bir manaya, hem de olumsuz bir manaya gelebilir.

Hz. Âdem'in yasak meyveyi yemesi de
bir itaatsizlikti. Bu, beşer olmanın sonucu idi. O, hatasında direnmedi ve tevbe
etti. Halbuki şeytan isyanını sürdürdü, inatlaştı, hatta isyanını, isyana
yönelten hevâsını/kötü duygularını ilâh haline getirdi.