Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

Unutma ve Hatırlama

Unutma ve Hatırlama

Unutma ve Hatırlama:

Öğrendiklerimizi zihnimizde
uzun süre saklamanın yolu nedir? Unutmaya tesir eden faktörler:
1. Öğrendiklerimizin
zihinde tutulması için, iyi tesbit edilmesi gerekir. Bu ise iyi
bir öğrenmeyi gerekli kılar. Unutmayı önlemenin en iyi yollarından biri,
öğrendiğimiz şeyi iyi öğrenmemizdir. Yüzeysel öğrenmelerde unutma miktarı fazla
ve unutma süratlidir. Aşırı öğrenme ise, unutmayı en aza indiren ideal bir
öğrenmedir. Canlı, hareketli öğrenme de önemlidir. Çünkü canlı bir öğrenme,
saklamanın en iyi şartıdır. Dikkat pasif, tekrarlar gevşek ve gelişigüzel,
kuvvetli bir hatırlama niyeti de yoksa, az öğrenilir ve kısa zamanda unutulur.

2. İyi düşünülmüş şeyler
kolay unutulmazlar. Bu itibarla hâfızaya yapılacak en büyük hizmet, düşünmek
ve düşündürmeye alıştırmaktır.
3. Aralarında bağlantı
kurulamamış parça bilgiler organize bilgilere oranla daha çabuk unutulurlar.
Yeni kazandığımız bilgilerimiz eski bilgilerimize öyle bağlanmalı ki,
yeni edinilen bilgi zihinde bekleyenlerle buluşsun ve birleşsin. O zaman saklama
uzun ömürlü olacaktır.
4. Öğrenme sürecinin
arkasından gelen başka bir faâliyet, öğrendiğimiz şeylerin daha çabuk
unutulmasına yol açmaktadır. Bu olaya ?geriye ket vurma? denmektedir. Bir
öğrenme olayının hemen arkasından uyku gelir, öğrenen kişi uyursa unutmanın en
az olacağı belirtilir. Çünkü geriye ket vuran bir şey olmaksızın öğrenilen
şeyler hâfızaya yerleşmiştir.
5. Hatırlama olayında
kişiliğin ve zihin seviyesinin etkisi vardır. Hâtıralar bunların güç ve
seviyelerine göre gün ışığına çıkarlar.
6. Öğrenilen materyalin
mânidar, yani anlamlı olması, hem öğrenmeyi kolaylaştırır, hem de öğrenilen
şeyin uzun süre hâfızada kalmasını sağlar. Hiçbir anlam taşımayan materyaller
daha kolay unutulurlar. Çünkü bunlar, sadece hâfızaya dayanmaktadırlar. Halbuki
anlamlı olan materyaller hem hâfızaya dayanmakta, hem de çağrışımla
desteklenmektedirler.
7. Yapılan çalışmalar ?kullanma
ve uygulama yeteneğinin, terim bilgisinden daha yavaş unutulduğunu?
göstermiştir. Bu itibarla öğretmen, öğrettiği bilgilerle yaşanan hayat
arasında canlı bağlar kurmalıdır.
8. Unutmayı azaltmada
tekrarın da önemli katkısı vardır. Herhangi bir konuyu öğrenip anladıktan
sonra unutmayı en aza indirmek için öğrenilenler belli aralıklarla yeniden
gözden geçirilmelidir. Önemli olan bir husus da şudur: Bu tazeleme ve
uygulamalar, kısa bir zaman sonra yapılmalıdır.
9. Bir bünyeye sahip
materyaller daha uz unutulurlar. Eski bilgilerle ilişki kurularak öğrendiğimiz
yeni bilgiler, manzûme halindeki kelimeler, mısrâlar, başka fikirlerin ortaya
çıkardığı fikirler; kelime, yalın fikir ve yalın bilgilerden daha uzun
zaman hâfızada yaşarlar.
10. Hareketle ilgili
mahâretler, en iyi muhâfaza edilen mahâretlerdir. Bisiklete binme, yüzme, on
parmak daktilo veya klavye kullanma ve benzeri alışkanlıklar, kolay
unutulmazlar.
Yukarıdakiler dışında,
hâfızayı etkileyen başka faktörler de vardır. Meselâ, öğrenilecek şeyin kolay
veya zor oluşu, öğrenme metodunun iyi veya kötü oluşu, öğrenenin yaşı, zekâ
derecesi, öğrenilen materyale karşı takındığı tavır ve ilgi, saklamayı ve
hatırlamayı etkiler. Fikir bağlantılarımız, mîzacımıza ve genel ruh
hâletimize uygundur. Bu itibarla bir kısmımız, neşe verici şeyleri, bazılarımız
da ıstırap çağıran şeyleri daha rahat hatırlarız.
Zayıf olan hâfızalar için
yapılacak şey, türlü çağrışım ağları örmek, tekrarlara başvurmak, öğrenilen
şeyleri mantıklı bir sisteme bağlamaktır. Beyinde bulunan bazı sinir
hücreleri bazı uyarımlarla birçok defa aktif hale geçirildiği takdirde farklı
bir yapı kazanmakta ve uzun vâdeli hâfıza doğmaktadır. Geçici aktiflikler ise,
kısa vâdeli hâfızayı doğurmaktadır. Çocuklarda ânî hâfıza çok kuvvetlidir. Bu
hal, okulda onun çabuk öğrenmesini sağlar. Yaşlılarda durum farklıdır. Onlarda
ânî hâfıza çökmüş durumdadır. Onlarda eski şeyleri hatırlama hâfızası, uzun süre
canlı kalır.
Unutulmuş bir şeyi tekrar
ezberlemeğe kalktığımızda, birinciye nisbetle daha kolay ve çabuk
ezberlediğimizi göreceğiz. Bu da, ?tam unutma yoktur? tezini doğrulamaktadır.
Hatırlanmaları belli rûhî bir yönün devamı için faydalı verileri hatırlarız.
Unutulmaları yararlı verileri unuturuz. Bu durum, hâfızanın, tamamıyla
izlenen amaca uyan bir intibakın/uyumun hizmetinde olduğunu göstermektedir.
Nazarî olarak unutmanın iki sebebi olduğu bazı psikologlar tarafından ileri
sürülür: 1- Bozucu etki, 2- Bellekteki çözülme. Hatırda tutulan miktar, pek
çok etkene bağlı olduğu halde, üç önemli faktör dikkat çeker: Malzemenin
anlamlılığı, malzemenin başlangıçta ne kadar iyi öğrenildiği ve diğer
öğrenmelerden gelen bozucu etkiler.
Unutma, yüksek öğrenim çağında
en hızlı, lise çağında daha yavaş seyrederken, daha önceki sınıflarda ise en
yavaş biçimde seyretmektedir. Yapılan araştırmalara göre unutma, başlangıçta
hızlı giderken, sonra yavaşlamaktadır.