Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
HADİ-MUDİL
Yeni Sayfa 1
﴿
اَلْهَادِي - اَلْمُضِلُّ ﴾
HÂDÎ
- MUDİL
Her iki ismin anlamları pek açıktır. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
?Hiç şüphe yok Allah, iman edenleri dosdoğru yola yöneltip-iletmektedir.?[1]
?Yol gösterici ve yardımcı olarak Rabb'in yeter.?[2]
Her iki isim, Kur'an-ı Kerîm'in birçok yerinde fiil olarak da geçmektedir. Bunun
yanında aynı anlamı ifade eden birçok âyetler de bulunmaktadır. Bu âyetlerden
bir kaçı şöyledir:
?Allah, kimi hidayete eriştirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de
saptırmak isterse, onun göğsünü, sanki göğe yükseliyormuş gibi dar ve sıkıntılı
kılar.?[3]
?Eğer Allah dileseydi, sizi tek bir ümmet kılardı; ancak O, dilediğini
saptırır, dilediğini hidayete erdirir. Yapmakta olduklarınızdan muhakkak
sorulacaksınız.?[4]
?Biz hiç bir peygamberi, kendi kavminin dilinden başkasıyla göndermedik ki,
onlara apaçık anlatsın. Böylece Allah, dilediğini şaşırtıp-saptırır, dilediğini
hidayete yöneltip-iletir.?[5]
İmam Malik ?Muvatta? adlı eserinde Abdullah b. Zübeyr'den Hz. Peygamber'in şöyle
söylediğini nakleder: ?Şüphesiz Allah, hidayete erdiren ve fitneye düşürüp
saptırandır.?[6]
İbn Arabî der ki: ?Bil ki, selef-i salihin fiillerden isimler, isimlerden de
fiiller türetmişlerdir. Sizlerde onlara uyun ki, doğruyu bulursunuz.
Âlimlerimiz hidâyetin iki türlü olduğunu söylerler. Birincisi, yol göstermek,
davet etmek ve uyarmak anlamındadır. Bu anlamda hidayet, peygamberlerin temel
görevlerinden biridir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
?Sen, yalnızca bir uyarıcısın. Her milletin bir yol göstereni vardır.?[7]
?Şüphesiz sen, dosdoğru olan bir yola yöneltip-iletiyorsun.?[8]
Bu âyetler, peygamberlerin insanlara doğru yolu gösterdiklerini, onları buna
davet ettiklerini ve uyarıda bulunduklarını ispat etmektedir.
Hidâyetin ikinci anlamı ise, desteklemek, korumak ve başarılı kılmaktır. Bu tür
hidayet yalnız Allah'a mahsustur. Hiçbir varlığın bu hidayet türünde bir etkisi
yoktur. Yüce Allah, Ebû Talip hakkında Hz. Peygamber'e şöyle buyurmuştur: ?Gerçek
şu ki, sen, sevdiğini hidayete eriştiremezsin, ancak Allah, dilediğini hidayete
eriştirir; O, hidayete erecek olanları daha iyi bilendir.?[9]
Bu anlama göre hidayet, kalplerde imanı yaratmak anlamına gelmektedir. Bu ise
yalnız Allah'ın emrinde olan bir durumdur. Şu âyet bu anlama işaret emektedir: ?İşte
onlar, Rablerinden olan bir hidayet üzeredirler.?[10]
Allah bu âyette ?Nefislerinden olan bir hidayet üzeredirler? dememekte aksine
?Rablerinden olan bir hidayet üzeredirler? buyurmaktadır. Böylece Mu'tezile ve
diğer fırkaların iddia ettiği gibi hidâyetin insandan değil, kendi katından
kaynaklandığını vurgulamaktadır. Allah, bu kimselerin iddialarından beri ve
yücedir. Bu anlamıyla hidayet, Allah'ın fiilî sıfatları arasında yer alır.?
Hidayet, doğru yola irşad etmek ve doğru planı açıklamak anlamına da gelir.
Ebü'l-Muâlâ der ki: ?Hidayet, mü'minlere cennet yollarını ve bu yollara ileten
yolları göstermek anlamına da gelebilir. Aşağıdaki âyetler bu anlama işaret
etmektedir: ?(Allah) kesin olarak onların amellerini boşa çıkarmaz. Onları
hidayete erdirecek ve onların durumlarını düzeltip-ıslah edecektir.?[11],
?Onları cehennemin yoluna yöneltip götürün.?[12]
İbn Abbas anlatıyor. Hz. Peygamber hutbeye şöyle başlardı: ?Şüphesiz hamd,
yalnız Allah'a mahsustur. Biz de O'na hamd eder ve O'ndan yardım dileriz. Allah
kime hidayet ederse, artık onu saptıracak yoktur. Kimi de saptırırsa, artık onu
hidayet kavuşturacak yoktur.?[13]
Yüce Allah, hidâyetle ilgili olarak başka âyetlerde şöyle buyurmaktadır: ?Şimdi
sen, kendi hevasını ilâh edinen ve Allah'ın bir ilim üzere kendisini saptırdığı,
kulağı ve kalbi üzerine mühür vurduğu ve gözü üstüne de bir perde çektiği
kimseyi gördün mü? Artık Allah'tan sonra ona kim hidayet verecektir??[14],
?Allah, kime hidayet verirse, işte hidayet bulan odur, kimi de saptırırsa
onun için asla doğru-yolu gösterici bir veli bulamazsın.?[15]
İbn Abbas, ?Eğer dilemiş olsaydık, gözlerinin üstüne bastırır-kör ederdik??[16]
âyetini ?Eğer dileseydik onları hidâyetten saptırırdık; bu durumda nasıl hidayet
bulurlardı?? şeklinde açıklamıştır. Bir başka rivâyette ise, ?Onları kör edip
hidâyeti görmemelerini sağladık? şeklinde açıklamıştır. Yine İbn Abbas, ?Allah,
kimin fitne(ye düşme)sini isterse, artık onun için sen, Allah'ın karşısında
hiçbir şey yapamazsın?[17]
âyetini ?Allah kimi saptırmak isterse, onun için Allah katında sen bir şey
yapamazsın? şeklinde açıklamıştır.
Rivayet edildiğine göre Ebû Cafer el-Medainî, Süfyan-ı Sevrî'ye ?Allah, kimi
hidayete eriştirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de saptırmak
isterse, onun göğsünü, sanki göğe yükseliyormuş gibi dar ve sıkıntılı kılar.?[18]
âyetinin ne anlama geldiğini sordu. Süfyan-ı Sevrî: ?O, Allah'ın içe (kalbe)
attığı bir nurdur. Göğüs onunla açılır ve huzur bulur? diye cevap verdi. Ona:
?Peki, onu bilecek bir alamet var mı?? diye soruldu. Süfyan-ı Sevrî: ?Evet.
Ebedî yurda yönelmek, bu aldatıcı dünyadan yüz çevirmek ve ölüm gelmeden evvel
ona hazırlık yapmaktır? dedi. Bu manada bir hadis, munkatı' (kopuk) bir senetle
Hz. Peygamber'den de rivayet edilmiştir.[19]
[1]
Hac,
54.
[2]
Furkan,
31.
[3]
En'am,
125.
[4]
Nahl,
93.
[5]
İbrahim,
4.
[6]
Malik, ?Muvatta?,
1729.
[7]
Ra'd,
7.
[8]
Şûrâ,
52.
[9]
Kasas,
56.
[10]
Bakara,
5.
[11]
Muhammed,
4-5.
[12]
Saffat,
23.
[13]
Müslim,
868.
[14]
Casiye,
23.
[15]
Kehf,
17.
[16]
Yasin,
66.
[17]
Maide,
41.
[18]
En'am,
125.
[19]
Kurtubî, a.g.e.,
1/
379.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.