Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

4- Fâiz Almak ve Vermek Sevap mıdır? .

4


4- Fâiz Almak ve
Vermek Sevap mıdır?


İmam Âzam, İmam Mâlik ve İmam Ahmed'in câiz
görmeyip ribâ saydıkları îne ve muâmele şeklindeki borçlanma İmam Şâfiî
tarafından câiz ve meşrû görülmüştür (İmam Şâfiî, el-Ümm, III/68; İbn Hazm, el-Muhallâ,
IX/40). Fakat başlangıçta bu muâmeleye şiddetle karşı çıkanlar bile zamanla
yumuşamışlar, ticarî ve iktisadî faâliyetlerin selâmeti ve darda kalanların
sıkışıklıktan kurtulmaları için îne'yi iyi bir çare olarak görmüşlerdir.

Ödünç para alabilmek için bir malın diğerinden
fazla bir meblağ ile alınmasının ve şer'î hile ile % 50'ye varan bir ribh (fâiz)
ödenmesinin câiz olduğunu söyleyen Ömer Nasûhi Bilmen diyor ki: "Müstakriz
üzerine şer'î bir muâmele zımnında bir ribh ilzâmı sahihtir. Ama cumhur bunu
mekruh görmüştür. Lâkin bu türlü muâmeleler, İmam Ebû Yusuf'a göre kerâhetsiz
olarak câizdir. Hatta hayırlı bir işe hizmet ettiği için, ayrıca meşrû ve sahih
bir muâmele mâhiyetinde de yapıldığından "mendup" (yani sevap)tır. Bu, ribâdan
kurtulmak için şer'î bir mahles (çare)dir, fayda temin eden bir ikraz muâmelesi
olmayıp, bilakis mâhiyetleri hâiz olduklarından, bir akdin (yani menfaat şart
koşularak yapılan ikraz akdinin) meşrû olmamasından, diğerinin de (yani muâmele
bey'inin de) meşrû olmaması icap etmez. Vâkıa karz-ı hasen, yani mukrize hiçbir
menfaat temin etmeyen, sırf rızâ-yı Hakk'a müstenid bir karz muâmelesi pek
müstahsendir. Fakat her zaman bu yüksek insanî vazifeyi îfâ edecek zâtlar
bulunmaz. Artık halkın ihtiyacını hafifletmek için böyle bir şer'î mahlese
başvurmak azîmet tarîkine münâfî olsa da ruhsat tarîkine muhâlif olmaz. Fethu'l-Kadir'de:
"Muâmele bey'inde kerâhet yoktur" deniliyor. Şu kadar var ki, hilâfı evlâdır.
Çünkü bunda karz-ı hasen sûretiyle yapılacak bir iyilik ve lutuftan yüz çevirme
mânâsı vardır (Ö. Nasûhi Bilmen, Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, VI/100-101).

Ömer Nasûhi Bilmen'in söyledikleri, dolaylı fâiz
mânâsına gelen şer'î ribhi müdâfaa etmek için öteden beri bu konuda söylenen
sözlerin bir tekrarı ve özetidir. Şimdi, biraz daha eskilere gidelim. Fetvâ
kitapları meseleye şöyle yaklaşmışlardır: "İmam Muhammed tarafından haramlığı
bahis konusu edilen ve îne bey'i denilen hile hakkında Hanefî ulemâsı demiştir
ki: Günümüzde çarşı pazarda yapılan alım-satım muâmelelerinin en hayırlısı
budur. İmam Ebû Yusuf'a göre îne hem câiz, hem de sevap (câize ve me'cûre)dir.
Sevap oluşu, haram olan ribâdan sakınmayı sağladığı içindir. Kadıhan: 'Ribâdan
kaçmak maksadıyla îne usûlü ile alım-satım yapılırsa, bunda bir beis yoktur'
demiştir. Gerçi İmam Muhammed'e göre muâmele bey'i mekruhtur ama, İmam Ebû
Yusuf'a göre bunda herhangi bir mahzur yoktur ve Ebû Hanife'nin görüşü de
böyledir. İmam Muhammed'in muhâlefeti karzdan sonra yapılan akidle ilgilidir.
Önce alım-satım işlemi icrâ edilir, sonra paralar verilirse, bu ittifakla
câizdir" (Ankaravî, Fetâvâ, 1338; Fetâvâ-i Ali Efendi, I/431-432).

Ribâ yoluyla kazanılan paralarla hatm-i şerif ve
Yâsin-i şerif okutarak cennetin anahtarını cebe koyma anlayışına rastlamak
şaşırtıcıdır: "Vâkıf Zülkadir Halife 4500 akçeyi on'u on bir hesabıyla fâize
vererek hâsıl olan nemâdan dörtte birini mütevellîye, 3/4'ünü de günde bir cüz
Kur'an ve Yâsin-i şerif okuma karşılığında Rüstem Nâlân mescidinde imam olanlara
verilmesi şartıyla vakfetmiştir (Halit Ongan, Şer'iye Sicili, Ankara, 1974, s.
33 -421-, 103 -1353-).

Hz. Peygamber, hile yapmayı tavsiye etmiş midir?
Ribâ konusunda söylenenlerin daha ilerisine gidilerek: "Hz. Peygamber de ribâdan
kurtulmak için hileye mürâcaat edilmesini tavsiye, hatta emretmiştir" (Ankaravî,
Fetâvâ, I/338; Fetâvâ-i Ali Efendi, I/430) denilmiş olmasıdır. Görülüyor ki,
hile yoluyla fâiz alıp vermeyi mubah görenler, İmam Âzam'ı da aynı görüşün
sahibi olarak takdim etmekten başka, bu işin Hz. Peygamber tarafından
emredildiğini söyleyerek bunun sevap olduğunu bile rahat rahat iddiâ
eedebilmişlerdir. Çok eskiden beri yaygın bir şekilde var olan bu görüşlerin
ribâya karşı duyulan dinî hassâsiyeti azalttığı ve bu türlü muâmelelerin rahatça
yapılmasını sağladığı muhakkaktır. Herhalde ribâhorlar (fâiz yiyenler) ve
tefeciler fetvâ-yı şeriften âzamî derecede istifade etmişlerdi. Bazı hocaların
vakıf müesseselerinde veya şahsen ve kendi nam ve hasabına bu türlü
murâbahalarla uğraşmaları tefeciler için iyi bir numûne olmuş ve cesâretlerini
daha da arttırmıştı.

Aslında hileli yollardan ribâ alıp vermek, ne Hz.
Peygamber zamanında, ne de sahâbileri çağında bilinen bir şeydi. Bu türlü
şeyler, ashâb döneminden sonra çeşitli iktisadî, ticarî, malî ve dinî âmillerin
tesiriyle ortaya çıkmış, gerek ortaya çıkma, gerekse son şeklini alma safhasında
geniş ölçüde yahûdi ve hıristiyanların bu yoldaki düşünceleri, görüşleri,
uygulamaları ve işlemleri etkili olmuştu. Daha sonra Hz. Peygamber'e mal edilen
hileler böyle bir ortamda doğmuştur.

RİBÂ/FÂİZ .. Ribâ/Fâiz; Anlam ve Mâhiyeti
Riba Türleri
1) Nesîe Ribası (Ribe'n-nesîe)
2) Fazlalık Ribâsı (Ribel-fadl)
Asr-ı Saadette Ribâ Uygulaması Örnekleri
Fâizsiz Ekonomi
1) Paranın Satın Alma Gücünün Sağlam Bir Esasa Bağlanması
2) Karz-ı Hasen'e İşlerlik Kazandırmak
3) Mudârebe Ortaklığı
4) Muşâreke (İnan) Ortaklığı
Fâiz Parasından İkrâm ..
Fâiz Parasının Verileceği Yer
Fâizsiz Finans Kurumları
Hanefî Fıkhına Göre Dâru'l-İslâm ve Dâru'l-Harpte Fâiz
Kur'ân-ı Kerim'de Ribâ/Fâiz .
Hadis-i Şeriflerde Ribâ/Fâiz .
Açıklama
Tefsirlerden İktibaslar
Klasik Fıkıhta Ribâyı/Fâizi Câiz Gösteren Tavırlar a- Câiz Olan İşlemlerin İstismarıyla İlgili Örnekler 1- Âriyye Meselesi
2- Selem ve İstismar Edilip Fâize Benzetilmesi
3- Vâde farkı
b- Hile Yoluyla Fâizin Ticaret Gibi Gösterilmesiyle İlgili Örnekler
1- Îne Bey'i
2- Menfaat Şartına Bağlı İkrâz
a- İkraz İçin İkinci Bir Akdin Şartlarını Mukrize (Borçluya) Kabul Ettirme
b- Hîbe Meselesi
3- Rehin Yoluyla Alınan Fâiz
4- Fâiz Almak ve Vermek Sevap mıdır? .
Hilecileri (Ehl-i Hiyel) Tenkit
5- "Kır ve Öde" Kaidesi İskonto Fâizi (Senet Kırma)
6- Bey' bi'l-Vefâ
7- Bey' Bi'l-İstiğlâl
8- Zarûret ve İhtiyaç
Günümüzde Fâiz Tartışmaları ve Fâizi Câiz Gören Yaklaşımlar
1- Üretim ve Tüketim Maksadıyla Alınıp Verilen Fâiz
2- Zenginin Verdiği Fâiz
3- Gayri Müslimlerden Dâr-ı Harbte Alınan Fâiz
4- Ekonomik Savaş
5- Banka Fâizlerini Kabul Edenler
6- Avârız Sandıkları/Avârız Vakfı
Fâizle İlgili Fetvâlar Borçlarda Enflasyon .
Vâde Farkı
Taksitli Satışlar
Borcu Dövize  Çevirme
Alışverişte Vâde Farkını Eklemek Câiz midir?
Banka Reklâmı
Bedelleri Açısından Alışveriş Şekilleri
Sigorta Şirketi Kurulabilir mi? .
Hayat Sigortası
Dâr-ı Harpte Fâiz
Dâru'l-Harb veya Dâru'l-Küfür Olan Bir Ülkede Bir Müslümanın, Gayr-ı Müslimden veya Bankalarından Fâiz Alması
Emeklilik Maaşı, Üzerine Fâiz Eklendiği İçin Haram mıdır? .
Enflasyon Karşısında Paranın Değer Kaybını, Fâiz Hadlerini Uygulayarak Karşılamak Câiz midir? .
Haram Para İle Tahsil
Hîle-i Şer'iyye .
Hisse Senedi Alım-Satımı
Kâr
1) Pazarlıkla (Müsâvemeli) Satış
2) Murâbahalı Satış
3) Tevliye
4) Vazîa (Zararına Satış)
KDV (Katma Değer Vergisi)
Konut Kredisi
Kumar, Fâiz ve Meyhane İşletmeciliği Gibi Meşrû Olmayan Vâsıtalarla Elde Edilen Malların Zekâtları Verilir mi ve Bu Paralarla Hac Farîzası Yerine Getirilebilir mi? .
Meşrû ve Gayrı Meşrû Ne Demektir
Senet, Bono ve Çek Satmak veya Satın Almak Câiz midir? .
Serbest Piyasadan, Banka Fiyatından Biraz Yüksek Fiyata Döviz Almak Câiz midir? .
Döviz Alım Satımı
Kâr Haddi Ve Aldanma
Tahvil
Tasarrufu Teşvik Fonu Fâizi
Allah Teâlâ ve Rasûlüne Karşı Savaşanlar Fâizci Düzen ve Fâizciler!
Konuyla İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Kaynaklar