Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Gayb; Anlam ve Mâhiyeti
Gayb
Gayb; Anlam ve Mâhiyeti:
Gayb, gizli kalmak, gizlenmek, görünmemek,
gözden kaybolmak anlamında "ğâbe" fiilinden masdar veya gizlenen, hazırda
olmayan şey manasında isim veya sıfat olarak kullanılır. Ragıb El-İsfehani gaybı,
"duyular çerçevesine girmeyen şey" tarzında açıklamıştır.
Gaybın esası, mevcut olmamak değil; herhangi bir
sebeple fark edilir olmamak, özellikle görünür olmamaktır. Gayb, insanın gözü
önünde sergilenmemiş bulunandır; olmayan değil.
"Gayb" ve "gâib", başlangıçta duyularımızla
anlamada veya ilk düşüncede hazır olmayan, diğer deyişle ilk nazarda
anlaşılmayan demektir. Bunun bir kısmı delilden geçen bir anlayışla idrak
olunabilir. Mesela evinizde otururken kapınız çalınır, ses duyarsınız, bu ses
sizin için anlaşılmış, hazır ve şahittir. Bundan anlarsınız ki, kapıyı çalan
vardır. O kimse henüz sizin için ortada yoktur. Bakıp görünceye kadar onu
şahsıyla bilemezsiniz, fakat kapıyı bir çalan bulunduğunu da zorunlu bir
şekilde, anlayışlı olarak tasdik edersiniz. Bu, bir inanç veya şuurlu bir bilme
olur. Sonra henüz kapınızı çalmayan ve eseri size yetişmeyen daha nice gaibler
bulunduğunu da genel olarak tasdik edebilirsiniz. Fakat bunların bir kısmı
gerçekten yok olabilirler. "Gayb" ile "gaib" arasında fark vardır. "Gâib"
(ortada olmayan) sana görülmez, seni de görmez olandır. "Gayb" ise, görülmez,
fakat görür olandır. Demek ki, gaybın esası, mevcut olmamak değil;
gözükmemektir.[1]
Gayb; duyularla algılanamayan, insanın deney ve
gözlemlerine konu olmayan şeylerdir. Cahiliyye dönemi Arapları, tanrı olarak
taptıkları putlarının gaybı bildiğine inanırlardı. Yalnız, onların bu bilgisine
direkt yollarla değil, endirekt yolla ulaşmaya çalışırlardı. Mesela Mekke'liler,
Hübel putunun yanındaki okları çekerek, başvurdukları iş hakkında tanrılarının
ne düşündüğünü anlamaya çalışırlardı.
Kur'an, gaybı bildiği iddia edilen sahte
tanrıların gaybı bilemeyeceklerini şöyle ifade eder:
?Onlar, diriler değil; ölülerdir. Ne zaman
diriltileceklerini de bilmezler.? (Nahl:
16/21)
Gaybı bilmek, ülûhiyetin özelliklerindendir.
Psikolojik bir gerçektir ki, insanoğlu taptığı varlığın gaybı bilmesini
istemektedir. Çünkü gaybı bilmek, tek başına bir üstünlüktür. Aynı zamanda
başkalarına üstünlük kurmanın yollarından birisidir. Tabii ki insanın bu
merakı, birçok bâtıl ve hurâfenin de kaynağını oluşturmaktadır. İnsanoğlunun bu
zaafı, gaybı bildiğini iddia eden birçok insanın da ortaya çıkıp diğer insanları
kandırarak sömürmesine sebep olmuştur.[2]
[1]
Ahmed Kalkan, Kur'an-ı Kerim Kavram
Tefsiri.
[2] Ahmed
Kalkan, İslam Akaidi: 215.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.