Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

Hamr

Hamr

Hamr:

Âyet metninde yer alan "hamr"
kelimesi, örtmek anlamına masdar olduğu halde, çiğ üzüm şırasından keskinleşmiş
ve köpüğünü atmış olan şaraba isim olmuştur. Çünkü şarab aklı bürüyüp örter ve
bir deyim ile, kafayı dumanlar ki buna "humar" denilir. "Hamr" kelimesinin bu
üzüm şarabına isim olarak verilmesi özel bir isimlendirmedir. Bu nedenle "hamr"
kelimesi bir de genel olarak akla humar veren, yani "kafayı dumanlandıran şey"
anlamına kullanılır ki bu mânâya göre sarhoşluk veren şeylerin hepsi "hamr"dır.
İbnü Ömer hazretlerinden rivayet edilmiştir ki şarabı haram kılan âyet indiği
gün, şarap beş şeyden: üzümden, hurmadan buğdaydan, arpadan, darıdan idi. Ve
hamr, aklı bürüyüp örten demektir. Ebu Davud'da Numan b. Beşir'den rivayet
olunduğu üzere, Resulullah (s.a.v.) buyurmuştur ki: "Üzümden bir şarap, hurmadan
bir şarap, baldan bir şarap, buğdaydan bir şarap, arpadan bir şarap vardır."
demektir. Buna dayanarak İmam Mâlik ve Şâfiî ve bunlardan önce veya sonra gelmiş
bir çok âlimler ve fıkıhçılar, Kur'ân'daki hamr (şarab)ın genel anlamı ile
mutlak olarak sarhoşluk verici demek olduğuna ve dolayısıyla her çeşit sarhoşluk
verici nesnelerin Kur'ân âyeti ile aynen haram bulunduğuna ve her birinin yalnız
sarhoşluk verme derecesi değil, damlalarının bile içilmesinin ve
kullanılmasının, alınıp satılmasının asla câiz olamıyacağına hükmetmişlerdir.
Çünkü bundan sonra Maide Sûresinde: "İçki, kumar, putlar ve fal okları hep
şeytanın işinden olan murdar bir şeydir. O halde ondan kaçının" (5/Maide,
90) buyurularak aynen "rics", yani pis olduğu beyanı ile kaçınma emri buna
dayandırılmıştır.
Fakat İmam-ı A'zam Ebu Hanife
hazretleri ile beraber sahabe ve tabiinden birçok alimler ve fıkıhçılar "hamr"
kelimesinin açık ve kesin olan anlamı, özellikle üzüm şarabı olduğundan; inkarı,
insanı küfre sokacak biçimde Kur'ân âyeti ile "li aynihi" (bizzat) haram olan
şarabın bu olduğuna ve diğer sarhoşluk verici nesnelerin aynen ve bizzat değil,
sarhoşluk verici olmalarından dolayı Kur'an'ın bu âyetine kıyası uygun düşerek,
"Her sarhoşluk verici şey haramdır." gibi hadis-i şeriflerle haram
olduklarına ve dolayısıyla hamrın aynen necis olması yüzünden bir damlasının
bile içilip kullanılması kesinlikle haram ve müslüman için alınıp satılması caiz
olmadığına; ancak üzüm şarabı bulunmayan ve ondan yapılmış olmayan diğer
sarhoşluk verici nesnelerin haramlığı, ancak sarhoşluk verme niteliği ile sabit
olduğundan, içilmekten başka bir şekilde kullanılmaları için, alınıp
satılmasının da caiz olabileceğini söylemişlerdir. Demek olur ki Kur'ân âyeti,
üzüm şarabının aynen, haramlığında kesin hüküm ifade eder. Bu âyetin diğer
sarhoşluk verici nesneleri kapsamına alması sözcük olarak değil haramlığın
hikmeti olan "sarhoşluk verme" sebebi dolayısıyla ve hadisi şeriflerin
açıklamaları iledir. Kur'ân'daki sözcüklerin genel anlam ifade etmesi muhtemel
ise de, özel anlamda olduğu gibi kesinlik ifade etmez. Buna göre, İslâm dininde
genel olarak sarhoşluk veren şeylerin, sarhoşluk verici olarak kullanılmaları
haram; fakat üzüm şarabı aynen ve mutlak olarak haramdır. Ve bunu inkar eden
kâfirdir. Üzüm şarabının ve bundan yapılmış olan sarhoşluk verici şeylerin,
bizzat kendisi necistir. Öbürlerinin ise necis olması şüphelidir. Mesela üzerine
şarab, şampanya, rakı, konyak dökülmüş olanlar, her halde yıkamadıkça namaz
kılamazlar. Fakat üzüm şarabından yapılmış olmayan ispirto, bira ve diğer sar
-hoşluk verici şeyler içilemezse de elbiseye veya bedene sürülmesi de namaza
engel olur diye iddia edilemez. Ebu Hanife hazretleri bu şekilde şaraptan başka
sarhoşluk veren şeylerin bizzat kendisinin ve damlasının necis ve haram
olmadığına ve dolayısıyla sarhoş etme derecesine varmaksızın, fasıklara ve
kâfirlere benzeme kastı da bulunmaksızın, kuvvet için az bir miktarda
içilmesinin caiz olabileceğini söylemiş ise de, "Fethu'l-Kadîr" de "Kitabu'l-Eşribe"de
açıklandığı üzere, üç mezheb ile Hanefi mezhebinde dahi tercih edilen, "Çoğu
sarhoşluk veren şeyin azı da haramdır." hadis-i şerifi gereğince, çoğu
sarhoş edenin azının da haram olmasıdır. Şer'an içme açısından bütün sarhoş
edici şeyler, âyetin genel anlamı ile hamr (içki)dır. Günümüzün fen
bilimcilerinin, Kimya ilmine göre düşünceleri de "ihtimar" (kendiliğinden
köpürüp kabarma, ekşiyip mayalanma) denilen kimyasal bir olay olma itibarıyla,
her çeşit sarhoşluk vericinin hamr özelliğinde ortak olmasıdır ki buna Arapça
"el-kuhl" kelimesinin frenkleştirilmişi olan "alkol", "el-kûl" veya sadece "kûl"
derler. Bu, hamrın genel anlamına uygun ise de, aynı zamanda özel anlamının esas
olduğuna da işaret etmektedir. Doktorluk ve tedavi açısından konuya bakınca, bu
açıdan konu, "Kim mecbur kalırsa, diğerinin hakkına tecavüz etmemek ve
zaruret miktarını geçmemek şartı ile..." (2/Bakara, 173) ruhsatına uyarak,
zaruret ve zaruret hükmünde bulunan ihtiyaç meselelerinden birisi olur.
İslâm dininde şarabın ve
sarhoşluk verici nesnelerin yasak edilmesi tedricen (aşama ile) olmuştur.
İslâm'ın geldiği ilk zamanlar, henüz şarap mübahtı. Bu konuda derece derece dört
âyet inmiştir. Önce Mekke'de, "Hurma bahçelerinin ve üzüm bağlarının
meyvelerinden de, hem bir sarhoşluk verici şey çıkarırsınız, hem de bir güzel
rızık." (16/Nahl, 67) âyeti inmişti. O zaman müslümanlar da içerler, Hz.
Peygamber ses çıkarmazdı. İkinci olarak yukarıda geçtiği üzere Hz. Ömer, Muaz ve
diğer bazı sahabelerin, "Ey Allah'ın Resulü, şarap hakkında bize bir fetva ver,
çünkü o aklı gideriyor." diye hükmünü sormaları üzerine bu âyet indi ve ilk
haram kılma bununla başladı. Bu âyette yasaklık açık olmakla birlikte caiz olma
ihtimali de yok değildi. Bunun üzerine hemen terk edenler bulunduğu gibi, henüz
terk etmeyenler de vardı. Sonra bir namaz olayı üzerine, "Ey iman edenler!
Sarhoş iken namaza yaklaşmayın." (4/Nisâ, 43) âyeti indi. Bunun üzerine
içenler pek azaldı ise de yine vardı. Bir gün İtban b. Mâlik, Sa'd b. Ebi Vakkas
ile beraber birkaç kişiyi davet etmiş, içki içmişler, sarhoş oldukları zaman,
övünmeye ve şiir söylemeye başlamışlar. Bu sırada Sa'd, Ensardan birinin hicvini
(şiir yolu ile yerme) konu alan bir şiir okumuş, o da bir çene kemiği ile ona
vurup başını yarmıştı. Bundan dolayı Sa'd, Hz. Peygambere giderek şikâyet etmiş,
bunun üzerine Resulullah'ın: "Allahım! Şarap hakkında bize yeterli beyanda
bulun!" diye, duâ etmesi üzerine Mâide Sûresindeki: "Ey iman edenler!
İçki, kumar, putlar ve fal okları hep şeytanın işinden olan murdar bir şeydir. O
halde ondan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. İçki ile kumarda şeytan sırf aranıza
düşmanlık ve kin düşürmeyi ve sizi Allah'ı anmaktan ve namaz kılmaktan
alıkoymayı ister. Artık vaz geçiyorsunuz değil mi?" (5/Mâide, 90-91)
âyetleri inmiş ve bununla şarabın haramlığı son derece şiddetli bir şekilde
yasaklanmıştır. Hz. Ömer bunu dinleyince, "İnteheynâ ya Rabbî" yani tamamen
vazgeçtik ya Rabbî demiştir. Hz. Ali'nin: "Bir kuyuya bir damla şarap düşse,
sonra oraya bir minare yapılsa, o minarede ezan okumazdım ve bir damla şarap bir
denize düşse sonra o deniz kuruyup da yerinde otlar bitse orada hayvan
gütmezdim." dediği, Abdullah b. Ömer hazretlerinin de: "Bir parmağımı şaraba
sokmuş olsam, o parmak bende kalmazdı, yani keser atardım." dediği
nakledilmiştir ki ilâhî emir üzerine Resulullah'ın ashabının, ne büyük iman ve
takvaları bulunduğunu anlamalıdır. Allah cümlesinden razı olsun.