Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Liyakatsızın İmamlığı
Liyakatsızın İmamlığı
Liyakatsızın İmamlığı:
Ehl-i Sünnet âlimleri büyük
çoğunluğuyla, imamete asrın en efdal yâni faziletce, liyâkatca en ilerde olanın,
bir başka ifadeyle imamda bulunması gereken vasıf ve şartları en ziyade nefsinde
cem eden kimsenin imamlığa seçilmesi gerektiğini ittifakla ifâde etmişlerdir.
Ancak, bu noktada ısrar ederek, "Her şeye rağmen efdal olan seçilmeli, efdal
varken mefdûlün (fazîlet ve liyakatca aşağı olanın) imameti hiçbir sûrette câiz
değildir" dememişlerdir.
Eğer efdalin (en iyinin) seçimi
fitneye, kargaşaya sebebiyet verecekse mefdûlün seçilmesi câizdir, yeter ki,
buna müstehak olsun. Bakillânî'den kaydedeceğimiz şu pasaj da bize, mefdulün
seçimine verilen cevazın da "fitne endişesi"nden kaynaklandığını beliğ bir
şekilde ifade edecektir. Der ki:
"Efdal olanı terk ederek mefdûl
(faziletce geri) olanı başa geçirme akdinin cevâzına delâlet eden hususun
izâhına gelince, bunun asıl sebebi fitne ve herc ü merç (yâni kargaşa)
korkusudur. Şöyle ki: "İmam, esâs itibâriyle, düşmanı defetmek, memleketi
korumak, fenalıkları önlemek, ahkâmın tatbîki (ikametu'l-hudûd), haklıya hakkını
vermek gibi maksadlarla başa geçirilir. Eğer en efdalinin geçirilmesi ile,
kargaşa, fesad, tahakküm, itaatin terki, birbirine kılıç çekmeler, ahkâmı tatbik
ve hukuku iâde işlerinin muattal hâle gelmesi, hâsıl olacak haksızlık ve mâruz
kalınacak zayıflamalar sebebiyle İslâm düşmanlarının iştahlarının artması gibi
durumların ortaya çıkmasından korkulursa bu durum, efdalden vaz geçip mefdulü
kabul etmeyi gerektiren vâzıh bir özür olur. Nitekim tatbikatta da öyle
olmuştur. Hz. Ömer başta olarak, bütün ashâb ve arkadan gelen ümmet, Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sünnetinde efdal olanın da mefdul olanın
da varlığını bilmiş, her biri, ümmetin işleri iyiye gittiği ve birliği de hâsıl
olduğu takdirde biat etmeyi câiz görmüşler ve hiç kimse de bu durumu
reddetmemiştir.
"Eş'âri'nin: "Efdal varken
mefdulün imameti câiz değildir, zira insanların efdale inkıyâd etmeleri daha çok
mümkün ve ona biat edilmesi husûsunda fikir birliği daha kolay görünüyor,
üstelik imamet, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e niyâbettir, şu hâlde
imâmete seçilecek kimsenin en üstün mertebedeki kimsenin olması gerekir, nitekim
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) de en üstün kimsedir" sözünü reddeden
Teftazânî, başka gerçekler meyânında şu mütâlaaya da yer verir: "Mefdûl'ün, bazı
durumlarda din ve mülkle ilgili maslahatları yürütmede daha kudretli
olabileceğini ve binâenaleyh böyle birinin seçilmesinin, raiyyetin ahvâlinin
nizâmı için daha uygun ve fitne bertaraf edilmesi için daha doğru olacağını"
söyler ve ilâve eder: "İmamla peygamber bu meselede kıyaslanamaz, çünkü
peygamber alîm, hakîm olan ve kulları arasından dilediğini seçen ve kendisine
mülk ve dinle alâkalı maslahatları vahiy yoluyla bildiren bir Allah tarafından
gönderilmiştir."
Bu meselede Bezdevî de şunu
söyler: "Şâyet, efdal olan terkedilerek neseb, takva ve sâir cihetlerin hepsinde
faziletce geri olan (mefdul) kimse imam seçilse, bunun imameti câizdir, kendisi
bu işe elverişli kabul edilir. Eğer, kaza (hüküm) ve dâvâların halline sâlih
olursa, Ehl-i Sünnet ve'l-Cemâat nazarında bu da sahihtir ve vereceği hükümler
infaz edilir.[1]
[1]
İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/286-287.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.