Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

b) Mâlî Durum

b

b) Mâlî Durum:

Câmilerin yapımı için gerekli
olan mâlî harcamaları, genellikle hükümdar, vezir, emîr, eşrâf gibi nüfuzlu
kişiler üstlenmiş; bakımı, malzeme temini, görevlilere ödeme yapılması gibi
masrafları ise câmiye vakfedilen gayrı menkulün gelirleriyle karşılanmıştır.
Başka alanlarda da hizmet veren vakıflar İslâm âleminde o kadar yaygınlaştı ki,
hemen hemen her câminin en az bir gayrı menkul vakfı vardı. Bazı câmilerin,
bulundukları yerden çok uzaktaki şehir ve ülkelerde vakıf mülkleri
bulunabiliyordu. Meselâ, Mescid-i Nebevî'nin Suriye'de, Mısır'da, Irak'ta
vakıfları vardı. Vakıf gelirleri, vakfiyede yazılı şartlara göre harcanırdı.
Bazen vakfın gelirleri caminin ihtiyaçlarını karşıyamayacak kadar azalıyor veya
vakıflar ortadan kalkıyordu. Bu durumda ya yeni vakıflar kuruluyor veya
hayırseverler yardımda bulunuyordu. Devlet bütçesinden tahsisat ayrıldığı da
olmuştur.
Osmanlı döneminde câmiler,
bânîlerinin kurduğu vakıfların mütevellîleri tarafından yönetiliyordu. Bu
vakıfların hukukî statüsü vakfiyelerle belirlenmekteydi. Vakıf sahibinin
vakfiyede tesbit ettiği imam, müezzin, hatip, kayyim, cüzhan, devirhan, sûrehan,
dersiâm gibi câmi görevlilerinin ücretleri mütevellîlerce ödenirdi. Artan
gelirler de (zevâid-i evkaf) câminin bakım, onarım vb. ihtiyaçları için
kullanılırdı.
Câmilerin yönetimi 1920'de,
T.B.M.M. hükümeti kararıyla kurulan Şer'iyye ve Evkaf Vekâleti'ne
devredilmiştir. Daha sonra 3 Mart 1924 tarih ve 429 sayılı kanunla bu bakanlık
ilgâ edilerek yerine Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Reisliği makamı
kurulmuştur. Bu kanunla T. C. sınırları içindeki bütün câmi, mescid, tekke ve
zâviyelerin yönetimiyle imam, hatip, vâiz, şeyh, müezzin, kayyim ve diğer
görevlilerin tâyin ve azillerine Diyanet İşleri Başkanlığı görevli kılınmıştır
(md. 5). Câmi vakıfları dâhil bütün vakıfların yönetimi önce başbakanlığa, daha
sonra da yeni kurulan Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne bağlanmıştır. 30 Kasım 1925'te
türbe, tekke ve zâviyelerin kapatılması, Diyânet İşleri Başkanlığı'nın yetki
alanını daraltmıştır. Bu dönemde câmi görevlilerinin ücretleri çok düşük düzeyde
tutulmuş, ?cihât-ı fer'iyye? denilen cüzhanlık, devirhanlık, sûrehanlık gibi
ikinci derecedeki görevlerin boşalması halinde buralara yeni tâyin yapılmamış,
imam, hatip, müezzin ve kayyim kadroları büyük çapta daraltılmıştır.
15 Aralık 1927 tarihli Şûrâ-yı
Devlet kararıyla câmi görevlilerinin aylıkları devlet bütçesinden karşılanmakla
birlikte, bunların memur veya müstahdem sayılmamaları kararlaştırılmıştır. 8
Haziran 1931 tarih ve 1827 sayılı kanunla câmilerin yönetimiyle câmi
görevlilerini tâyin ve azletme yetkisi Diyanet İşleri'nden alınarak Vakıflar
Umum Müdürlüğü'ne verilmiştir. 25 Aralık 1932'de yürürlüğe giren ?Câmi ve
Mescidlerin Tasnifi Hakkındaki Nizamnâme? hükümleri gereğince il ve ilçelerde
Vakıflar müdür ve memurlarının, bunların bulunmadığı yerlerde vali ve
kaymakamların uygun gördüğü bir kişinin başkanlığı altında yapılan sübjektif
değerlendirmeler sonucunda, 15 Kasım 1935 tarih ve 2845 sayılı kanunla ihtiyaç
dışı görülen birçok câmi başka maksatlarla kullanılmak üzere kapatılmış, kapanan
câmilerin çoğu ordu tarafından depo olarak kullanılmış, bazıları Cumhuriyet Halk
Partisi'ne ve özel kişilere satılmıştır. Açık kalan câmilere de çok sınırlı
görevli tâyini yapılmıştır.
25 Aralık 1932 tarihli
nizamnâme ile câmilerdeki cüzhanlık, devirhanlık, sûrehanlık gibi hizmetler
imam, hatip ve müezzinlik görevleriyle birleştirilmiş ve bu görevlerin
yürütülmesi işinin Vakıflar Umum Müdürlüğü'nün yetki alanı içinde olduğu
belirtilmiştir. 11 Kasım 1937 tarihli ?Câmi Hademesi Nizamnâmesi?nde câmi
görevlilerinin her türlü denetiminin Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne ait olduğu
vurgulanarak Diyanet İşleri Başkanlığı'nın görevi sadece vâizlerle hatipleri
vaaz ve hutbelerini kontrol etmekle sınırlandırılmış, devlet memurlarının câmi
ve mescidlerde görev yapmaları yasaklanmıştır. Bu dönemde ilgisizlik ve
bakımsızlıktan birçok câmi harap olmuştur.
Câmilerin yönetimi, 29 Nisan
1950'de yürürlüğe giren 5634 sayılı kanunla, Diyanet İşleri Reisliği yeniden
teşkilatlandırılarak daha önce Vakıflar Umum Müdürlüğü'neintikal etmiş olan câmi
görevlileri, kadrolarıyla birlikte yeniden bu kuruma bağlanmıştır. Câmi
görevlilerinin kanunî statüleri ve özlük hakları, 22 Haziran 1965 tarihli ve 633
sayılı ?Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun?la
belirlenmiştir.
Türkiye'de bugün câmi yapma,
mevcutları tâmir ve yaşatma; şahıslar, dernekler ve özel vakıflar eliyle
yapılmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü, mülkiyetindeki câmilerin bakım ve
onarımından sorumludur (Bu sorumluluğunu ne kadar yerine getirdiğini ise kimse
sormamalıdır).
Ocak 1992 itibarıyla Türkiye
genelinde 66.674 câmi mevcut olup bu câmilerde 56.135 İmam-hatip, 9560 müezzin-kayyim
ve 739 vâiz kadrolu olarak görev yapmaktaydı. (2001 yılı Haziran ayında ise câmi
sayısının 76.300 olduğu Diyanet tarafından açıklanmıştır.) Ocak 1992 tarihi
itibarıyla Türkiye'de câmi bulunmayan bucak ve kasaba sayısı 47, köy sayısı ise
2125'tir. Câmilerin çoğu kadrolu olduğu halde bunlardan bir kısmının görevlisi
bulunmamakta, kadro tahsis edilmemiş câmilerdeki görevlilerin ücreti ise
vatandaşlar ve çeşitli dernekler tarafından sağlanmaktaydı. 2000 yılında ise,
Diyanet'e bağlı kalmayan hiçbir câmi ve mescide müsaade edilmeyeceği hükme
bağlanmıştır. (Bunun, câmileri, câmi içindeki faâliyetleri ve câmi görevlilerini
tümüyle kontrol altına almak için olduğunu belirtmeye gerek yoktur.) Diyanet
İşleri Başkanlığı bütçesinde câmiler için ayrılmış hiçbir tahsisat olmadığından,
câmilerin yapımı, bakımı, onarım ve her türlü malzeme temini gibi masrafları
şahıslar veya dernek, vakıf gibi özel kuruluşlar tarafından karşılanmaktadır.
(4)

MESCİD..
Mescid; Anlam ve Mâhiyeti
Câmi
İlk Mescidler
Hicretten So a, Medine ve Civarında Yapılan Mescidler
Medine'nin Civar Kabilelerindeki Mescidler
Hulefâ-yı Râşidîn Döneminde Mescidler
Mescidin Müslümanın Hayatındaki Yeri
Kur'ân-ı Kerim'de Mescid Kavramı
Hadis-i Şeriflerde Mescid Kavramı
Mescid İnşâsı
Mescidin Temiz Tutulması
Tahıyyetü'l-Mescid
En Faziletli Mescidler
Cemaat
İmamlık
Mescidin/Câminin Fonksiyonları
1. Mâbed Olarak Mescid ve Mescidin Kudsiyeti
2. Eğitim-Öğretim ve Kültür Merkezi Olarak Mescid
3. Kütüphane
4. Câminin İslâm Devletinde Devlet Kurumu Olarak Hizmetleri a) Siyasetin Merkezi Olarak Câmi
b) Kamu Yönetimi Açısından Câmi
c) Câminin Adâlet Hizmetlerindeki Yeri
d) Mescidin Askerî Amaçlar İçin Kullanılması
5. Mescidlerin Hastahane Olarak Kullanılması
6. Tutuk evi, Hapishane Olarak Kullanılması
7. Mescidler İrşâd Yeridir
8. Mescidler Buluşma ve Görüşme Yeridir
9. Mescidler İstirahat Yeridir
10. Mescidler, Nikâh ve Düğün Salonudur
11. Yemek Yenen Yerdir
12. Misâfirhanedir
13. Ganimet ve Malların Taksim Edildiği, Zekâtların Dağıtıldığı Mekândır
14. Abdest Alma Yeri
15. Şiir Kürsüsü
16. Mescidler, Aynı Zamanda Kültür Salonudur
17. Spor Merkezidir
18. Farklı Dinlerden Misâfirlere Mâbed
19. Karz-ı Hasen Kurumu
20. İstişâre ve Organizasyon
Câmilerin İdâresi ve Görevlileri a) Câmilerde Merkezî İdâre
b) Mâlî Durum
Câmi Görevlileri
İmam
Hatip
Müezzin
Vâiz ve Kussâs
Kaarî
Kayyim, Hademe
Dersiâm
Bevvâb
Ferrâş
Cüzhân
Duâhân
Mevlidhân
Devirhân
Naathân
Şeyhu'l-kurrâ
Müderris
Muhaddis
Hâfız-ı kütüp
Kandilci
Mahyacı
Buhurî
Mescidlere Ait Hükümler
Câmi İnşaatı, Onarımı ve Bakımı
Câmi Âdâbı
Kıble, Mihrâb, Minber, Ezan, Cemaat Kıble
Yönlerin En Güzelini Tercih; Kâbe'ye Dönmek
Mihrâb
Minber
Kürsü
Ezân
Ezanın Başka Dillerde Okunması
İlk Ezan
Ezan Yasağı; Allahu Ekber'den Ta ı Uludur'a
Minâre
Müezzin Mahfili
Hünkâr Mahfili
Namazgâh
Cemaat
Namaz ve Cemaat
Mescid-i Haram, Mescid-i Aksâ, Mescid-i Nebevî
Mescid-i Nebevî
Mescid-i Aksâ
En Fazileti Üç Mescid ve Bugünkü Konumları
Bu Üç Mescid, Günümüzde Müslümanların Esâretini Haykırıyor!..
Kıblelerimize Yönelerek Kıyam
Kiliseden Câmiye; Câmiden Müzeye Ayasofya.
Dırar Mescidi, Takvâ Mescidi Dırar Mescidi
Takvâ Mescidi
Mescidlerin Sanat ve Mimari Yönü.
a) Mimarî Yönden Câmi
b) Tezyînî Sanatlar Yönünden Câmi
Minber
Mihrab
Yeryüzü Mescidi
Günümüz Mescidleri; Bid'atler ve Mescidlerin Yeniden İhyâsı Bid'at Nedir?.
Mescidlerdeki Bid'atler
Câmilerde Bir Büyük Bid'at; Mevlid.