Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Amelde Tevhid.
Amelde Tevhid
Amelde Tevhid
Amelde tevhid, kulluğa dair
eylemlerin sadece Allah'a yöneltilmesi ve Onun rızâsı için yapılmasıdır. İnançta
tevhidin doğal olarak amele yansıyacağını, dolayısıyla bir tek Allah'a iman eden
ve O'na ait özellikleri başka varlıklara tanımayan insanın kulluğunun da tevhid
üzere olacağı kaçınılmazdır. Meseleye bu çerçeveden baktığımızda, aslında
inançta tevhid ile amelde tevhidin birbirini takip eden iki ayrı unsur olmayıp,
ikisi de aynı aynı anda gerçekleşen ve birbirini tamamlayan unsurlar olduğunu
görürürz. Şu âyette inançta tevhid ile amelde tevhidin birbirinden ayrılmaz
unsurlar olduğu açık bir şekilde vurgulanmıştır:
"De ki: 'Ben, yalnızca sizin
gibi bir beşerim. (Şu var ki) bana, İlâh'ınızın, sadece bir İlâh olduğu
vahyolunuyor. Artık her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, iyi iş yapsın ve Rabbine
ibâdette hiçbir şeyi şirk/ortak koşmasın." (Kehf: 18/110).
Tevhidin inanç ve amel
boyutunun ayrılmaz iki unsur oluşu nedeniyle, Kur'an'da inanca ve kulluğa
yönelik tevhid çağrısının daha çok birlikte yapıldığını görürüz:
"İşte Rabbiniz Allah O'dur.
O'ndan başka ilâh/tanrı yoktur. O, her şeyin yaratıcısıdır. Öyle ise O'na kulluk
edin, O her şeye vekîldir." (En'âm: 6/102)
"Allah'a kulluk edin ve O'na
hiçbir şeyi şirk/ortak koşmayın..." (Nisâ: 4/76)
"Nûh'u rasûl/elçi olarak
kavmine gönderdik. Dedi ki: ' O benim Rabbimdir. O'ndan başka ilâh yoktur.
Sadece O'na tevekkül ettim ve dönüş sadece O'nadır." (Ra'd: 13/30)
"Muhakkak ki Ben, yalnızca
Ben Allah'ım. Benden başka ilâh yoktur. Bana kulluk et; Beni zikir/anmak için
namaz kıl." (Tâhâ: 20/14)
Kur'an'ın indiriliş amacı da
"sadece Allah'a kulluk"un gerçekleşmesidir:
"Elif lâm râ. (Bu,) Bir
kitaptır ki, hikmet sahibi, her şeyden haberi olan (Allah) tarafından âyetleri
sağlamlaştırılmış, sonra da güzelce açıklanmıştır. Tâ ki, Allah'tan başkasına
kulluk etmeyesiniz." (Yûnus: 10/1-2).
Amelde tevhid, en vecîz
şekliyle Kâfirûn sûresinde özetlenmiş ve bu sûreye bu özelliğinden dolayı İhlâs
sûsesi (2. İhlâs sûresi) de denilmiştir:
"De ki: 'Ey kâfirler! Ben
sizin ibâdet etmekte olduklarınıza ibâdet etmem. Siz de benim ibâdet ettiğime
ibâdet etmiyorsunuz. Ben sizin ibâdet ettiklerinize asla ibâdet edecek değilim.
Siz de benim ibâdet ettiğime ibâdet edecek değilsiniz. Sizin dininiz size, benim
dinim de bana!" (Kâfirûn: 109/1-6).
Yine fâtiha sûresinde de
kullukta tevhid en vecîz biçimiyle kulun kendi ağzından söylettirilir:
"Ancak Sana kulluk ederiz ve
yalnız Senden yardım isteriz." (Fâtiha: 1/5)
Tevhidi ifade eden ve bu alanda
özel bir yeri olan "ihlâs" kavramına özellikle değinmek istiyoruz. Bu kavramın,
şirkten uzaklaşarak ibâdetin sadece Allah'a yapılmasını ifade etmesi, inançta
tevhidi de içine almakla beraber Kur'an'da yer alış şekliyle daha çok kulluğun
bir şartı olarak amelde tevhidi anlatması bakımından önemli bir yeri vardır:
"De ki: 'Rabbim adâleti
emretti. Her secde ettiğinizde yüzlerinizi O'na çevirin ve dini yalnız Allah'a
hâlis kılarak (muhlisîn) O'na yalvarın." (A'râf: 7/29).
"Şüphesiz ki Kitab'ı sana
hak olarak indirdik. O halde sen de dini Allah'a hâlis kılarak (muhlisan) kulluk
et. Dikkat et, hâlis din yalnız Allah'ındır. O'nu bırakıp kendilerine birtakım
dostlar edinenler: 'Onlara, bizi sadece Allah'a yaklaştırsınlar diye
kulluk/ibâdet ediyoruz' derler." (Zümer: 39/2-3)[1]
Kur'an, müşriğin denizde
boğulma gibi bir ölüm-kalım durumundaki psikolojik halini anlatırken de, onun
nazarında bütün bâtıl tanrıların yok olup geçici bir tevhide ulaşmasını yine "ihlâs"
kavramıyla ifade etmektedir:
"Sizi karada ve denizde
yürüten O'dur. Gemide olduğunuz zaman(ı düşünün): Gemiler, içinde bulunanları
hoş bir rüzgârla alıp götürdüğü ve (onlar) bununla sevindikleri sırada, birden
gemiye, şiddetli bir kasırga gelip de, her yerden dalgalar onları sardığı ve
artık kendilerinin tamamen kuşatıldıklarını sandıkları zaman, dini yalnız
Allah'a hâlis kılarak O'na yalvarmaya başlarlar: 'Andolsun, eğer bizi bundan
kurtarırsan, şükredenlerden olacağız' derler." (Yûnus: 10/22)[2]
Âyetlerde görüldüğü üzere "dini
Allah'a hâlis kılarak O'na kulluk etme" ifadesi içerisinde yer alan "ihlâs"
kavramı, "saflaştırma, arılaştırma" anlamını içermektedir. Kullukta dinin
saflaştırılması ise, dinin her tür şirk unsurundan temizlenerek kulluk eyleminin
sadece Allah'a yönelik olarak gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. İhlâs
kavramı, geçtiği bütün âyetlerde Allah'a açıkça şirk koşmanın zıddı anlamında
bir tevhidi anlatmaktadır. Taberî ve İbn Kesir, ilgili âyetleri açıklarken "ihlâs"
kavramını, Allah'ı tek ilâh olarak tanımak ve ilâhlığı iddia olunan bâtıl
tanrıları reddederek kulluğu sadece Allah'a yöneltmek olarak izah etmektedirler.
Diğer birçok müfessir ise bu unsura, riyâ gibi durumları da eklemişlerdir. Yani
kişi, dinini (ibâdetini ve tâatini) bütün bâtıl tanrı düşüncelerinden
temizleyecek ve kulluğunu sadece Allah'a yöneltecektir. İhlâsın taşıdığı bu
anlamın yanında, müfessirlerin çoğu bu kavramın kapsamına gizli şirk olarak
adlandırılan riyâ (görsünler diye yapmak), süm'a (duysunlar diye yapmak) gibi,
kullukta yalnızca Allah'a yönelmenin sâfiyetini bozan kalbî hastalıkların
bulunmamasını da eklemişlerdir. Kulluğun en güzel biçimi, Allah'a yalnızca Rab
olduğu için yönelmektir.
Bütün bu izahlardan anlaşıldığı
üzere amelde tevhid, inançta tevhidin doğal bir sonucu olarak kulluğun da sadece
Allah'a yöneltilmesi anlamını içermektedir. Allah'ın tek gerçek ilâh kabul
edilmesine rağmen, eğer kullukta başka maksatlar güdülüyorsa, bu durumda
tevhidin temeli sarsılmış olacaktır.[3]
[1]
Ve bu konuyla ilgili diğer âyetler için bk. Zümer: 39/11, 14-15; Mü'min:
40/14; Beyyine: 98/5.
[2]
Ayrıca bk. Ankebût: 29/65; Lokman: 31/32.
[3]
Zekeriya Pak, Kur'an'da Kulluk, s. 196-202. Ahmet Kalkan, Kur'an Kavram
Tefsiri.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.