Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

2. Kitâbî İhtilâf

2

2. Kitâbî İhtilâf:

Câminin kıblesini tâyin etmede oluşan ihtilâf
böyledir. Bu; Kitab'a, hükme ve hikmete bağlı bir ihtilâftır. Tenzîlî olan
sünnetullahta ihtilâftır. Düşünemeyenlerin ihtilâfı kevnî idi; bu,
düşünmeyenlerin ihtilâfıdır. İnsanın ihtilâfı denilince tenzîlî olan bu ihtilâf
akla gelir. Yaratılış kıssasında insanın ilk adı olan ?halîfe?, ihtilâf
kökündendir (2/Bakara, 30). İnsan iki kere ihtilâftadır. Çünkü hem nesnel, hem
de öznel yapısında ihtilâf vardır. Vücutça değişmesi bir ihtilâf, sözden
cayabilmesi (ihlâf) ise başka bir ihtilâftır (30/Rûm, 6). Melekler de
birbirlerine itiraz ederler, aralarında ihtilâf ederler (38/Sâd, 69).
Peygamberler de ihtilâf edebilirler (20/Tâhâ, 92-94; 21/Enbiyâ, 78-79). Ama
onlar ihtilâfta kalmazlar. Emanete hiyânet ve hikmete muhâlefet ederek
şeytanlaşmak İblis'in işidir. Bu, farkta ihtilâfta kalmaktır. Farkta kalmanın
sebebi "kendini yeterli görme"dir (istiğnâ). Bu, ilk nâzil olan sûrede Allah'a
muhâlefet sebebi olarak bildirilmiştir (96/Alak, 6-7). "Kendini yeterli
görmek"ten kaynaklanan ihtilâfta rahmet yoktur (11/Hûd, 118-119; 27/Neml, 76;
2/Bakara, 176). Rahmet, ihtilâfı Kitapla gidermekle elde edilir. Zaten Kitab,
hidâyet ve rahmet yolunu göstermek, ihtilâf edilen konuları açıklamak için
indirilmiştir (16/Nahl, 63-64). Kitaplarda farklı şeriatler vardır; ama bu,
dillerdeki çeşitlilik gibi zâhirdedir. Bâtındaki hikmette ihtilâf yoktur. Çünkü
ihtilâfı bir hikmetle hükme bağlayan, bir olan Allah'tır (42/Şûrâ, 10). Bunun
içindir ki Kur'an'da ihtilâf yoktur. Bu; âyetleri iyice, sonuna kadar düşününce
(tedebbür) anlaşılır. Tedebbür edenler, onda çelişki anlamında bir nesh
olmadığını da anlarlar. Zaten nesh sünnetullahda değil; âdetullah'ta kevnî
âyetlerde olur. Sünnetullahta olabilecek muhtemel bir nesh ise, kitâbî ihtilâfa,
o da tefrikaya yol açacaktır. Tefrika da Kitab'ın yasakladığı bir şeydir.