Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Not
Not
Not:
Tüm bu
kavramların yukarıdaki anlamları, tasavvuf felsefesine göredir. Tasavvuf
erbâbının kendi inançları doğrultusunda bu kelimelere yükledikleri anlam ve
yorumları aksettirmektedir. Veli ve evliyâ kavramlarının tasavvuftaki
karşılıklarını daha iyi anlayıp değerlendirme yapabilmeye yardımcı olacakları
düşünüldüğünden bu tasavvufî lügatçe hazırlanmıştır.
* ?Mürîdim
ister doğuda olsun ister batıda / Hangi yerde olsa da yetişirim imdâda.? A.
Geylâni'ye ait olan bu şiir için (bkz. S. Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybî,
Risâle-i Nur Külliyatı, Nesil Y. c. 2, s. 2083) ?Darda kalmış kişi duâ ettiği
zaman onun yardımına kim yetişiyor da sıkıntıyı gideriyor ve sizi yeryüzünün
hâkimleri yapıyor? Allah ile beraber başka bir ilâh mı var? Ne kadar az
düşünüyorsunuz.? (27/Neml, 62) ?De ki: Allah'ın dışında kuruntusunu
ettiklerinizi çağırın bakalım; onlar, sıkıntınızı ne gidermeye, ne de bir başka
tarafa çevirmeye güç yetirebilirler.? (17/İsrâ, 56)
**
"Yoksa onlar Allah'tan başkasını şefaatçiler mi
edindiler? De ki: Onlar hiçbir şeye güç yetiremezler ve akıl erdiremezlerse de
mi (şefaatçi edineceksiniz)? De ki: Bütün şefaat Allah'ındır. Göklerin ve yerin
hükümranlığı O'nundur. Sonra O'na döndürüleceksiniz."
(39/Zümer, 43-44) "İzni olmadan O'nun katında kimmiş şefaat
edecek?..." (2/Bakara, 255)
***
Râbıta konusunda geniş bilgi almak isteyenler, Ferit
Aydın'ın Ekin yayınlarından Tarikatta Râbıta ve Nakşibendilik adlı
kitabına bakabilir.
"Ve derler
ki: 'Rabbimiz biz efendilerimize, büyüklerimize itaat ettik de, böylece onlar
bizi yoldan saptırdılar." (33/Ahzâb, 67)
"Rabbinizden
size indirilene uyun. O'ndan başka evliyânın/dostların peşlerinden gitmeyin. Ne
kadar da az öğüt alıyorsunuz." (7/A'râf, 3)
Velî kavramını özetlersek;
İslâm, normal hallerdeki beşerî münâsebetleri tanzim ederken, kavramın bütün
mânâları itibarıyla müslümanın velîsinin, ancak, kendisi gibi müslüman
olacağını, gayri İslâmî unsurların müslümanın velîsi olamayacağını ifade
etmiştir. Buna göre, ne yahûdi ve hıristiyanları ne de münâfık ve gayr-ı
müslimleri, bir müslüman, velî/dost edinemez. Ancak, ihtiyaç halinde insanlığın
gereği olan güler yüz ve tatlı söz söylemek mânâsına gelen müdârâ ve şerlerinden
korunmak için gönlündeki duygu, düşünce ve inancı saklı tutmak kaydıyla takıyye
yapması câizdir.
Müslüman olmayanlarla
velâyet/dostluk içinde bulunmayı yasaklayan İslâm, şerlerinden emin olunması
halinde İslâm'ın ve müslümanların maslahatına olan konularda ticaret, ziraat,
sanat ve müspet bilimler arasında yardımlaşmaya, ittifak ve anlaşma yapmaya
müsaade etmiştir. Aynı şekilde sadece ehl-i kitap kapsamına giren gayr-ı
müslimlerin yemeklerinden yiyip zinâ etmemeleri ve iffetli olmaları şartıyla
bayanlarını nikâhlamaya izin vermiştir.
Allah, bütün
müttakîlerin velîsidir, zâlimler ise ancak kendileri gibi zâlim ve inkârcılara
velî olabilirler. Şüphesiz ki korkmadan günaha dalan ve şirk koşarak Allah'tan
uzaklaşan kimseler zâlimdirler (45/Câsiye, 19).
Velî kavramı, tarihsel süreç
içinde, özellikle tasavvufun etkisiyle Kur'an'daki anlamının dışına kaydırılmış,
müttakî mü'minlerin vasfı olmaktan çıkarılıp, olağanüstü özellikleri bulunan
insanüstü şahsiyetlerin sıfatı olarak kullanılmıştır. Velî sıfatını bütün
mü'minler, Kur'an'daki şekliyle anlayıp hayatlarına geçirmeli, kâfirleri
velî/yönetici kabul etmemeli, kendileri de birbirlerinin velîsi/dostu olmak için
görevlerini yerine getirmeli, velînin kerâmetle ve özel statülerle ilgisi
olmadığını kabullenmelidir.
?Allah Teâlâ, iyiliğini murad
ettiği kimseye, unuttuğunu hatırlatacak ve hatırında olanı yapmaya yardım edecek
iyi ve sâlih bir dost nasib eder.? (Hadis-i Şerif)
?Dostuna sevginde ölçülü ol;
Belki de bir gün düşman olur. Düşmana buğzunda ölçülü davran; Belki de bir gün
baş dostun olur.? (Hadis-i Şerif)
?Fenalıklardan uzak duran ve
daima verdiği sözü yerine getiren insanlarla dostluk kurmalıyız.? (Hz. Ali r.a.)
?Dost edinin, onlar sizin için
dünya ve âhiret sermayesidir. Cehennem ehlinin ?Bizim için samimi bir dost da
yoktur.? (26/Şûrâ 101) diyeceklerini duymadınız mı?? (Hz. Ali r.a.)
?Dostun dostu dosttur; ölümsüz
Dost'un dostu ise en yakın dosttur.?
?O Dost'u bulanın kaybettiği
hiçbir şey olmadığı gibi; O Dost'u kaybedenin de bulacağı bir şey yoktur.?
?Senin dindarlığını arttıran
dost, her karşılaştığında eline bir altın bırakan dosttan daha hayırlıdır.?
?Faziletli olan ve faziletleri
bakımından birbirine benzeyen insanlar arasındaki dostluk, mükemmel bir
dostluktur.?
?Bir kimsenin, düşmanının
düşmanı olması, onu dost edinmesine kâfi sebep değildir.?
?Dost vefalı olduktan sonra
düşman ne yapabilir??
?Dost kazanırsan tut, düşman
kazanırsan güt.?
?Dost, bizi Allah'a
yaklaştıran; düşman, bizi Allah'tan uzaklaştıran kimsedir.?
?Dost, bizi iyi yola
öğütleyendir.?
?Dostun attığı gül onulmaz yara
açar.?
?Dostun attığı taş, baş
yarmaz.?
?Dost dostun ayıbını yüzüne
söyler.?
?Dostuna borçlu olma!?
?Dostu olmayan insan, en yoksul
insandır.?
?Birçok arkadaşımız olabilir,
ancak dostlarımız azdır.?
?Dostunu medh edersen, biraz
yerecek yerini koy.?
?Dostların sıkıntıda iken,
onları mutlu oldukları zamankinden daha çok ara.?
?Dost sanma şanlı vaktinde dost
olanı; dost bil gamlı vaktinde elinden tutanı.?
?Dost yüzünden, düşman gözünden
belli olur.?
?Dosta varırız gülle; düşmana
atarız gülle!?
?Dostunu hemen ölüverecekmiş
gibi sev; düşmanını hiç ölmeyecekmiş gibi telâkki et.?
?Denendikten sonra dost
edindiklerini bağrına bas; ama her ilk tanıştığınla, hemen dost olma.?
?Düşmanlarını hoşnut etmek için
dostlarını kıranlar, düşmanlarını memnun edemediği gibi, dostlarını da
yitirirler.?
?İnsanlardan kendini çekmen
sana düşman, herkese yakınlık göstermen ise sana kötü dostlar kazandırır.?
?Dostluk sırasında sende
olmayan meziyetlerden söz eden adam, düşmanlık sırasında sende bulunmayan
fenalıkları da sana yükleyebilir.?
?Dostluğun kolları birbirimizi
dünyanın bir ucundan diğer ucuna kucaklayabilecek kadar uzundur.?
?Arz eyle bu pendi kendi özüne;
Dost addetme her güleni
yüzüne.?
?Hoş gününde her kişi yârân
bula;
Dost odur kim kem gününde yâr
ola.?
?Dosttan bol şey de yok dünyada
Dosttan bulunmaz şey de.?
?Lokman hekim sarabilmez
yaramı
Dost eli değmezse çare mi
olur??
?Bazı insanlar iyilik etmek,
birbirini sevmek için değil; iyilik görmek, sonunda da nefret etmek için dost
olurlar.?
?İnsanlarla dost ol. Çünkü
kervan ne kadar kalabalık ve halkı çok olursa, yol kesenlerin beli o kadar
kırılır.?
?Hiçbir şey sâdık dost kadar
ucuza alınamaz. Yani ne kadar pahalıya mal olsa, gene de ucuzdur.?
?Biri gerçeği duymak
istemediği, öteki yalana hazır olduğu zaman, dostluk dostluk olamaz.?
?Dostlar kavun gibidir; neden
mi? Bir tane iyisini bulmak için yüzlercesini yoklarsınız da ondan.?
?Kara günlerinde senden çok
üzülecek bir dostun olmasaydı, o günlere katlanmak güç olurdu.?
?Dost yüzü görmemek çetin bir
iştir, ama bu hasret, onu düşmanla birlikte görmekten daha hafiftir.?
?Yastık diye başını ateşe
dayayan, yatak diye yılanların üzerine yatan bir adam, güvendiği bir dostundan
düşmanlık sezen bir adamdan daha rahat uyur.?
?Dostlara acılarını
paylaştığını göstermek, birlikte yas tutmakla değil; onlara elbirliğiyle yardım
etmekle olur.?
?Birbirlerine zıt karakterlere
sahip olan insanlar, birbirlerini anlamak ve tamamlamak şartıyla iyi dost
olabilirler.?
?Güller, lâleler, karanfiller,
bütün çiçekler solar. Çelik ve demir kırılır, ama gerçek dostluk ne solar, ne de
kırılır.?
?Gerçek dostlar, iyi
günlerinizde, dâvet edince sizi ziyâret ederler; kara günlerinizde dâvetsiz
gelirler.?
?Dostlarımızın sefâletine
acımak iyi; fakat onların imdâdına koşmak daha iyidir.?
?Dostluk, yolu üzerinde ot
bitmesine müsaade etmez.?
?Dostun kusuruna bakılmaz.?
?Dostlara itimad etmemek, onlar
tarafından aldatılmaktan daha ayıptır.?
?Dostlar öyle bir ailedir ki,
insan o ailenin fertlerini yalnız kendi seçer.?
?Dostuna, bir gün düşmanın
olabilecekmiş gibi davran.?
?Dostluk, iki vücutta müşterek
bir ruha benzer.?
?Dostsuz kalan şahsın durumu,
sol elden mahrum kalan sağ elin durumu gibidir.?
?Dost, rahatlık veren bir
merhemdir.?
?Dost, kötü günde belli olur.
İyi günde ise binlercesi bulunur.?
?Gerçek dost, onu unutanı
unutmayandır.?
?Ana babayı kader tayin eder,
dostlar ise seçilir.?
?Dostları çoğaltmak, zekâ
inceliğindendir.?
?Dostluk iyi kimseler arasında
çabuk temellenir; güçlükle yıkılır.?
?Dost kazanmak isteyen kimse,
dostluğu paylaşmayı bilmelidir.?
?Ayıpsız dost arayan, dostsuz
kalır.?
?Dostluğundan fayda görmediğin
kimsenin, husûmetinden de sana pek bir zarar gelmez.?
?Aklın bağlamadığı dostluğu,
akılsızlık kolayca çözebilir.?
?Hiçbir dost, dostluğunu ispat
edene kadar dost değildir.?
?Dostluk, kanatsız sevgidir.?
?Dost, hem iyi görünen, hem iyi
olan insandır.?
?Yalnız kendi nefsini düşünerek
dost arayan, hizmetçi arıyor demektir.?
?Dertlerini dökecek dostları
olmayanlar, kendi yüreklerini kemiren yamyamlardır.?
?Dost, kendisiyle samimi
olabildiğim ve yanında yüksek sesle düşünebildiğim kişidir.?
?Kuşun yuvası, örümceğin ağı,
insanın dostları vardır.?
?Dost, sanki insanın bir ikinci
kendisidir.?
?İyi insanlar, kara günde en
emin dostturlar.?
?Dostlarımla beraber olunca
yalnız değilim. O dakikadan sonra da iki kişi değiliz.?
?Köle misin? Senden dost olmaz.
Zorba mısın? Senin dostların olmaz.?
?Dostluk, görünceye kadar
değil, ölünceye kadar olmalı.?
?Dostluk o kadar kolay kurulur
ki... Ama sürdürmek!?
?Dostluktan saygıyı kaldıran
onun en büyük süsünü kaldırmış olur.?
?Düşüncede uyum, dostluğu
doğurur.?
?Kendine dost olan, bilin ki
herkese de dosttur.?
?Eğer hiç dostun yoksa, sen bir
dost ol!?
?Dostun olsun istiyorsan dost
ol!?
?Dünyada ve âhirette benim
Velî'm (yardımcım ve işimi deruhde eden) Sen'sin. Beni
müslüman olarak öldür ve sâlihler arasına kat.? (12/Yusuf, 101)
Ne mutlu Allah'la ve O'nun
dostlarıyla dost olanlara ve dostluğunu ispatlayanlara! Yazıklar olsun, Allah'ın
düşmanı ve şeytanın dostlarıyla dost olup Allah'ın ve müslümanların
dostluklarını kaybedenlere!
1- Hüseyin K. Ece, İslâm'ın
Temel Kavramları, s. 747-748
2- Suad Yıldırım, Kur'an'da
Ulûhiyet, s. 188-191
3- Hüseyin K. Ece, a.g.e. s.
749-751
4- Remzi Kaya, Kur'an'da
Dostluk İlişkileri, s. 65-66
5- A.g.e. s. 190-191
6- A.g.e. s. 194-196
7- Mikdat Öccü, Kur'an'da
Velî ve Velâyet, s. 95-96
8- Mustafa Çağrıcı, TDV İslâm
Ansiklopedisi, 9/511-512
9- Sami Şener, Şâmil İslâm
Ansiklopedisi, 1/414-416
10- Vecdi Akyüz, Kur'an'da
Siyasî Kavramlar, s. 77
11- Remzi Kaya, a.g.e. s.
49-50
12- Hüseyin K. Ece, a.g.e. s.
755-757
13- Arif Çiftçi, Veli ve Evliya
Terimleri Üzerine, Haksöz, 11
14- Geniş bilgi için bkz. Ferit
Aydın, Tarikatta Râbıta ve Nakşibendilik, s. 285-305
15- Geniş bilgi için bkz.
Ercüment Özkan, Tasavvuf ve İslâm, özellikle s. 51-100
16- A. Yaşar Ocak, Türk Halk
İnançlarında ve Edebiyatında Evliyâ Menkabeleri, s. 3-4
17- A. Yaşar Ocak, a.g.e. s.
4-7
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.