Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

Kasâme.

Kasâme

Kasâme


Katili meçhul cinâyetlerde maktûlün bulunduğu
köy veya mahalle halkından elli kişinin Allah'a yemin ederek ?öldürmedik ve
öldüreni de görmedik? diye yemin etmeleri anlamında bir İslâm cezâ hukuku
terimidir. Bunu talep etmek ve yemin edecek elli erkeği seçmek maktûlün
velîsinin hakkıdır. Hanefîler dışında çoğunluk İslâm hukukçularına göre,
öldürülenin velîleri cinâyeti başka bir delille isbat edemezlerse, suçlunun
aleyhine yemin ederler. Onlardan her biri Allah'a yeminle ?ona filanca vurdu ve
öldü veya onu falanca öldürdü? diye yemin eder.

Kasâmenin delili sünnettir. Ensârdan biri şöyle
rivâyet etmiştir: ?Hz. Peygamber kasâmeyi câhiliyye devrinde olduğu üzere
bıraktı? (Buhârî, Diyât 22, Menâkıbu'l-Ensâr 27; Ebû Dâvud, Diyât 8, 9). Hz.
Peygamber şöyle buyurmuştur: ?Delil getirme iddiâ edene, yemin ise, inkâr
edene âittir. Ancak kasâme bundan müstesnâdır.? (eş-Şevkânî, Neylü'l-Evtâr,
VII/39). Kasâmenin amacı, müslümanın canını korumak, kanın yere dökülmesini
önlemek ve suçlunun cezâsız kalmasını engellemektir. Hz. Ali, Ömer (r.a.)'e Cuma
namazı veya Kâbe'yi tavaf sırasında izdihamından ölen kimseler hakkında şöyle
demiştir: ?Ey mü'minlerin emîri, eğer öldüreni bilirsen hiçbir müslümanın kanı
boşa gitmez. Aksi halde onun diyetini Beytülmâl'den ver.?

Yemin sırasında cinâyeti üstlenen çıkmazsa, o
mahalle veya köy halkının mükellef erkeklerine diyetle hükmolunur. İnsanların
oturduğu yerden, ses işitilmeyecek kadar uzakta, kırlarda bulunan ölünün,
cinâyet sonucu öldürüldüğü belli ise, diyeti devlete âittir. İslâm, suç
işlemeleri önlemek için kollektif sorumluluk esasını getirmiştir. Yine katilin
asabe veya âkılesinin kasâme ve diyetle yükümlü tutulmasının sebebi, maktûlün
bulunduğu yerde, öldürülmezden önce, hayatını korumadaki eksiklikleri ve cânînin
saldırısına karşı ona yardım ve himâye etmemeleridir. Nitekim, yanlışlıkla (hatâen)
öldürmede âkılenin diyetle yükümlü tutulmasının sebebi de budur.

1)
Öldürenin meçhul olması, eğer katil biliniyorsa kasâme usûlü uygulanamaz.
Şartları varsa, kasden öldürmede kısas, şibhü'l-amd (kasda benzer) ve hatâen
öldürmede ise diyet gerekir.

2)
Öldürülende yara, vurma vb. öldürme eserinin bulunması gerekir. Bunlar olmazsa
kasâme ve diyet gerekmez. Kendi kendine ölmüş sayılır. Ağız, burun, dübür ve
cinsiyet uzvundan kan gelmiş olsa yine bir şey gerekmez. Çünkü bu yerlerden kan,
bir harbe olmaksızın normal olarak gelebilir. Bununla onun öldürüldüğü
anlaşılmaz. Ancak kan, göz veya kulaktan gelmiş olursa kasâme ve diyet sözkonusu
olur.

3)
Öldürülenin insan olması. Hayvan için kasâme yoluna gidilmez.

4)
Öldürülenin velîleri tarafından mahkemeye dâvâ açması. Çünkü kasâme bir
yemindir. Yemin ise dâvâsız hukukî bir anlam taşımaz.

5)
İtham edilenin suçu inkâr etmesi. Çünkü yemin inkâr edenin görevidir. Sanık suçu
itiraf ederse, kasâme sözkonusu olmaz.

6)
Dâvâcının kasâme talebinde bulunması. Çünkü yemin teklif etmek dâvâcının
hakkıdır.

7)
Maktûlün bulunduğu yerin bir kimsenin mülkü veya yararlandığı bir yer olması.
Çünkü insanlar mülk edindiği veya kira akdi gibi bir yolla yararlandığı yerin
güvenliğinden sorumlu tutulabilir.

Büyük câmilerde, umûma âit cadde, köprü ve
çarşılarda veya cezâevinde bulunan maktûl için kasâme yapılmaz. Çünkü bu yerler,
bir kimsenin mülkü veya tasarrufunda olan yerler değildir. Burada diyet
Beytülmâl tarafından ödenir. Mahalle mescidinde bulunursa, o mahalle halkı
kasâmeye dâvet edilebilir. Gemi, uçak, otobüs ve tren gibi araçlarda katili
bilinmeyen bir ceset bulunsa, kasâme bu araçlarda bulunan kimselere yöneltilir.
Çünkü bu araçlar onların elinde sayılır.

Sonuç olarak, tasarrufu bir kimseye veya cemaate
değil de, müslüman toplumuna âit olan her yerde kasâme ve diyet fertlere
gerekmez. Diyeti devlet öder.[1]



[1]
Hamdi Döndüren, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 3, s. 312

YEMİN..
Yemin Çeşitleri
Ğamûs Yemin
Lağv Yemin
Yemin Keffareti
Yeminin Hâkim Kararına Etkisi
Mahkemedeki Yeminlerin Çeşitleri
Yemin; Anlam ve Mâhiyeti
Yemin Çeşitleri
1) Allah Adına Edilen Yeminler
1) Ğamûs Yemin
2) Lağv Yemin
3) Mün'akide Yemini
a- Mürsel Yemin
b- Muvakkat Yemin
c- Fevr Yemini
1- Uyulması Vâcip Olan Yeminler
2- Edilmesi Haram, Uyulmaması Vâcip Olan Yeminler
3- Uyulması Mendup Olan Yeminler
4- Mubah Olan Yeminler
5- Mekruh Olan Yeminler
Yemin Keffâreti
2) Allah'tan Başkaları Adına edilen Yeminler
1- Babalar, Anneler, Melekler vs. Gibi Allah'tan Başka Varlıklar Adına Edilen Yeminler
2- Bir Şarta Bağlanarak Edilen Yeminler
a- İbâdet ve Tâat Cinsinden Bir Şeye Bağlananlar
b- İbâdet ve Tâate Bağlanmayıp, Talak Veya Köle Âzâdına Bağlanan Yeminler
Yeminin Hâkim Kararına Etkisi
Mahkemedeki Yeminlerin Çeşitleri 1- Şâhidin Yemini
3- Dâvâcının Yemini
Allah'ın İsmi İle Yemin Etmenin Şartları
Allah'tan Başkası ile Yapılan Yeminin Şartları
Yalan Yemin.
Kur'ân-ı Kerim'de Yemin Kavramı
Kur'ân'ı Kerim'de Allah'ın Kendi İsmine/Zâtına Yeminleri
Kur'ân'ı Kerim'de Allah'ın Kur'an'a Yemini
Kur'ân'ı Kerim'de Allah'ın Yarattıklarına Yemini
Kur'an'da Allah'ın Yeminleri (Aksâmu'l-Kur'an)
Hadis-i Şeriflerde Yemin Kavramı
Kasâme.
Lian/Mülâane.
Liânın Şartları
Çocuğun Nesebini Red Edebilmek İçin Gerekli Şartlar
Liânın hükümleri
İlâ'
İlâ'nın Şartları
Günümüzdeki Kullanımıyla Yemin.
Tarihten Bu Güne Yemin ve Andiçme.
And İçme
Resmî Uygulamalarda Yemin/Andiçme.
Yemin Töreni
Konuyla İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Kaynaklar