Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Lukatanın kısımları
Lukatanın kısımları
Lukatanın kısımları:
1. Hayvanlar:
Hayvanın zayıflaması, sahibinin nafakasını
karşılayamaması vb. sebeplerle sahibinin terkedip başkasının alıp beslediği
hayvanlar, terk esnasında sahibi, kim alırsa onun olsun demiş ise, mal, alıp
besleyene aittir. Böyle bir şey söylememişse, sahibi malını alır; ancak masrafı
tazmin eder (İbn Nûceym, el-Bahru'r-Râik, Kahire 1333, V,125).
Hanefîlere göre, bulunan
bir hayvanın alınması diğer lukatalar gibi câizdir. Hanbelî, Şafiî, Malikî ve
Zâhirîlere göre ise devenin alınması câiz değildir. İhtilâfın kaynağı yukarıda
zikredilen hadistir (Serahsî, a.g.e., XI, 11; Şirbînî, a.g.e., II, 409; Bâcî,
a.g.e., VI,139-140; İbn Kudâme, V, 740-741. Bu konudaki tartışma için bk. Tahâvî,
Şerhu Meanil-Âsâr, Kahire 1988/1968, IV, 133-136; İslâmî Araştırmalar, Temmuz
1986, sayı:1, s. 42).
Kendini korumaktan âciz
olan koyun, kaz, tavuk gibi hayvanların alınması câizdir. Bu tip hayvanlar
sahibi çıkmadığında yenilebilir. Ancak cumhura (fukaha çoğunluğu) göre, sahibi
çıktığında bedelinin ödenmesi gerekir. İmam Mâlik'e göre ise gerekmez (İbn Rüşd,
Bidâyetü'l-Müctehid, İstanbul 1985, II, 257-258; Şevkâni, Neylül-Evtâr, Kahire
1357/1983, V, 342).
2. Dayanıklı olmayan
lukatalar: Hanefîlere göre
bozulacağından korkulan andan biraz öncesine kadar ilân edilir. Sahibi çıkmazsa
multakit bunu yiyebilir. Şafiî ve Hanbelîlere göre kavun, karpuz, üzüm gibi uzun
süre dayanıklı olmayan malları bulan dilerse yer, bedelini borçlanır; dilerse
satıp parasını muhâfaza edebilir. Malikîlere göre ise dayanıklı olmayan
lukatalarda ilân şartı yoktur. Multakit fakirse yiyebilir veya sadaka verebilir.
Mal sahibi bundan sonra gelirse multakit yemiş ise bedeli öder; sadaka vermiş
ise mal sahibi dilerse sadakaya razı olur, dilerse ödettirir (Serâhsî, a.g.e.,
XI, 9; Necib el-Multîî, Tekmiletül-Mecmû, XV, 278; İbn Kudâme, a.g.e., V, 739;
Sehnûn, a.g.e., VI, 175).
3. Kullanımı haram olan
bulunmuş şeyler: Bir müslümana ait
olan içki, domuz vb. gibi kullanılması haram olan şeyler mal olamayacağından
ilânı şart olmadığı gibi, imha da edilebilir (Necib el-Mutîi, a.g.e., XV, 278).
4. Önemsiz lukatalar (tâfih):
İp, sopa, kırbaç, yiyecek kırıntısı
gibi bulunan önemsiz şeyler, ilâna gerek kalmadan kullanılabilir. Ancak sahibi
gelirse geri alabilir (Buhârî, Buyû' 4, Lukata 6; Müslim, Zekât 164, 166;
Şevkânî, a.g.e., V, 337). Çünkü başkasına göre önemsiz de olsa hiç bir hak zâyî
olmaz.
5. Mekke'nin lukatası:
Mekke'nin lukatasının alınıp
alınmayacağı konusu ihtilâflıdır. Bu konuda ihtilâfın kaynağı şu hadis-i
Şerîftir: "....Onun dikeni koparılmaz, ağacı kesilmez, kaybolan eşyası
alınmaz. Ancak, bulan ilân maksadıyla almış olursa o hâriç..." (Buhârî,
Lukata 7; Müslim, Hacc 447, 448; Ebû Dâvud, Menâsik 89; Nesaî, Menâsik 110, 120;
İbn Mâce, Menâsik 103; Dârimî, Buyû' 60; Müsned, I/318, 348; II/238). Hanefî ve
Mâlikîlere göre lukata konusundaki hadisler mutlak olduğundan Mekke'nin lukatası
ile diğer yerlerin lukatası arasında fark yoktur. Bu hadisinde Hz. Peygamber
(s.a.s.) çeşitli beldelerden yabancıların gelip memleketlerine dönmesi sebebiyle
sahibi bulunamaz endişesiyle Mekke'nin lukatası ilânı gerektirmez vehmini
insanların kafasından silmeyi ve ilân konusunda azamî titizliğin gösterilmesini
murat etmiştir. Hanbelî ve Şafiîlere göre ise Mekke'nin lukatası ancak ilân
maksadıyla alınabilir ve ebedî olarak ilân edilir, temellükü câiz değildir.
Mezkûr hadis buna delâlet etmektedir (Kâsânî, a.g.e., VI, 202-203; İbnü'l-Hümâm,
a.g.e., VI, 128-129; İbnü'l-Kayyım el-Cevziyye, Zâdül-Meâd, Beyrut 1400/1981,
III, 453; Şevkânî, a.g.e., 344; Necibel-Mutîî, a.g.e., XV, 253-254; İbn Kudâme,
a.g.e., V, 706).
6. Alınan malın yerinde
kalan mallar: Bir kimsenin malı
değiştiğinde camide ayakkabı değişmesi gibi bu bir yanlışlık neticesinde olmuş
ise, kalan mal lukata hükmündedir. Fakat kasten alınıp yerine kıymetçe ondan
daha düşük bir mal bırakılmış ise, bu malı kullanmak câizdir (Ali Haydar,
a.g.e., II, 435; Bilmen, Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, VII, 263-264).
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.