Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Zekâtın Farz Olmasının Şartları
Zekâtın Farz Olmasının Şartları
Zekâtın Farz
Olmasının Şartları
a- Mükellef açısından gerekli olan şartlar:
Zekât verecek olan kişi akıllı, hür, erginlik
çağına ermiş, dinen zengin ve Müslüman olmalıdır.
Buna göre; Müslüman olmayanlara, delilere,
çocuklara ve hürriyetini kaybetmiş olan köle ve esirlere zengin de olsalar zekat
farz değildir.
Zekâtın farz olmasına engel olan akıl
hastalığında (delilik) iki hal düşünülebilir:
1- Çocukluktan itibaren deli olanlar: Bunların
hastalığı devam ettiği müddetçe mallarına zekât gerekmez. Erginlik çağına
geldikten sonra sıhhate kavuşacak olurlarsa, o tarihten itibaren kendilerine
zekât farz olur.
2- Erginlik çağına geldikleri zaman akıllı
oldukları halde sonradan akıl hastalığına tutulanlar. Bu durumda olanların
hastalıkları bir sene aralıksız devam ederse, o sene kendilerine zekât gerekmez.
Fakat, sene içerisinde bir iki gün gibi az bir zaman için de olsa sıhhat bulana
o senenin zekâtı farz olur. Bu söylenilenler İmam Muhammed'in görüşüdür. İmam
Ebû Yusuf'a göre; senenin çoğunu sıhhatli geçirmeyen akıl hastalarına o sene
için zekât gerekmez. Bunaklık da; delilik hükmündedir.
Zengin olan çocukların; erginlik çağına
geldikleri andan, küçükken akıl hastası olup da erginlik çağına geldikten sonra
sıhhat bulanların da sıhhat buldukları andan itibaren bir sene geçince zekât
vermeleri gerekir.
Toprak mahsullerinde, hem çocuklara hem de
delilere zekât gerekir. Buna; öşür denilir.
Şafiî, Malikî ve Hanbelî mezheplerine göre; hiç
bir ayırım yapılmadan çocukların ve akıl hastalarının tüm mallarından zekât
gerekir (Merginânî, a.g.e., I, 96; Mevsılî, el-İhtiyar II, 130; el-Cezîrî,
Kitabu'l-Fıkıh ale'l-Mezahibi'l-Erbaa, I, 590, 591).
b- Mal açısından gerekli olan şartlar:
1- Mal, mal sahibinin aslî ihtiyaçlarından ve
borçlarından fazla olarak, nisab* miktarı veya daha fazla olmalıdır.
Aslî ihtiyaç; kişinin ve ailesinin ihtiyaçları
olan mal, eşya ve aletlerdir (bk. "Havâic-i Asliyye" mad).
2- Mal, hakîkaten veya hükmen artıcı olmalıdır.
Hakîkaten artıcı olmasından maksat; malın,
ticaret veya üreme yoluyla çoğalıcı olmasıdır. Buna göre; her türlü ticaret
malı, nesli, sütü ve tüyü alınmak üzere kırlarda otlatılan erkek ve dişi
hayvanlar hakîkaten artıcıdır. Bu şekilde hayvanlara; saime * denilir.
Malın hükmen artıcı olması; sahibinin veya
sahibinin vekili elinde bulunması suretiyle artırılmaya elverişli olmasıdır.
Altın, gümüş ve paralar bu kabildendir.
3- Malın üzerinden bir yıl geçmiş olmalıdır.
Buna; Havelân-ı Havl veya Havl-i Havelân denilir (bk. "Havelan-ı Havl" mad).
Nisâb miktarı mala sahip olan bir kimseye; o
mala sahip olduktan itibaren bir sene geçtikten sonra zekât vermesi farı olur.
Nisâbın, hem senenin başında hem de sonunda mevcut olması gerekir. Arada azalıp
çoğalmasına itibar edilmez. Zekât verirken malın, sene başındaki veya sene
ortasındaki değil, sene sonundaki değerine itibar edilir. Mesela; sene başında
500.000 lirası olan bir kimsenin sene ortasında 300.000 liraya düşse fakat sene
sonunda 600.000 olsa bu şahıs zekâtını 600.000 lira üzerinden verecektir.
Şafiî mezhebine göre; nisâbda muteber olan zaman
senenin sonudur. Sene sonunda nisâb miktarı olan bir mal, sene başında nisabtan
az bile olsa o mala zekât gerekir.
Zekât verilmesi gereken bir mal; üzerinden bir
sene geçtikten sonra artacak olsa, artan miktar için üzerinden bir sene
geçmedikçe zekât icab etmez. Toprak mahsûllerinin zekâtında; mahsûlün üzerinden
bir sene geçmesi şart değildir. Hasadı yapıldıktan sonra zekâtlarının verilmesi
gerekir.
4- Sahibi, mala tam olarak malik olmalıdır.
Bundan maksat; malın, sahibinin elinde olması ve onda bir başkasının hakkının
bulunmamasıdır. Buna göre; kadının henüz eline geçmeyen mehrine ve insanın
elinde bulunmakla beraber, buna karşılık borcu olan malına zekât gerekmez.
Ancak, borcuna mukabil olanı çıktıktan sonra geriye kalan miktar nisâba ulaşırsa
o fazlalık için zekât gerekir. Buradâki borçtan maksat; kul borcudur. Keffaret,
nezir, hacc, gibi dinî borçlar zekâtın gereğine manî değildir. Eskiden kalma
zekât borcu da nisâba manidir. Buna göre; elinde nisâb miktarı malı olan bir
kimsenin, eski senelerden kalma zekât borcu olur ve bu borç düşüldüğünde geri
kalan miktar nisâbtan aşağı düşerse, o kimseye zekât icabetmez.
Satın alınıp henüz teslim alınmayan mal, borçlu
tarafından inkâr edilmeyen, edilse bile isbatı mümkün olan alacaklar ve
yolcuların memleketlerinde olan mallarına zekât gerekir.
Bir kimsenin, sahibi olmakla beraber elinden
çıkan ve faydalanması ya da bir daha kendisine dönme umudu olmayan (denize
düşen, kaybolan mallar; borçlu tarafından inkâr edilip isbatı mümkün olmayan
alacaklar) mallardan dolayı zekât icabetmez.
Haram yolla kazanılan malın zekâtı verilmez. Bu
malın, varsa sahibine verilmesi, bilinmiyorsa fakirlere dağıtılması gerekir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.