Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Kur'an'da Allah'ın Yeminleri (Aksâmu'l-Kur'an)
Kur
Kur'an'da Allah'ın
Yeminleri (Aksâmu'l-Kur'an)
Tefsîr Usûlü ilminde münâkaşalara yol açan biri
de yeminlerdir. Kur'ân-ı Kerim'de birçok yeminler vardır. Bunların bazısında
Allah Teâlâ, bazen kendi yüce ismine yemin etmekte, bazen peygamberlere ve
peygamberlerin zuhûr ettiklere yerlere, Kur'an'a, meleklere, kıyâmet gününe,
bazen de kâinatta ve tabiatta bulunan önemli varlıklara (semâ, şems, kamer, necm,
leyl, asr... gibi şeylere) yemin etmektedir.
Kur'ân-ı Kerim'deki yeminleri aşağıdaki çeşitli
sebeplerde aramak lâzımdır:
1-
İslâmiyet'ten evvelki Arapların sosyal hayatında yeminin rolü büyüktür. Kur'ân-ı
Kerim ise, Arapların öteden beri alıştıkları üslûbu muhâfaza etmiş, bu arada
yemini de alıkoymuştur.
2-
Allah Teâlâ inzâl ettiği âyetlerini ve delillerini, bu türlü yeminlerle te'yid
etmiştir. Yemin gibi değişik edebî sanatlar kullanarak İlâhî hakikatleri te'kid
ve te'yid etmiştir.
3-
Yemin her zaman bir şeyi te'yid etmek için değil; bazen de kendisi için yemin
edilen şeyin kıymet ve önemine işaret etmek ve kadrini yüceltmek için ve
dinleyenlerin o şeye karşı dikkatlerini çekmek için kullanılır.
Kur'ân-ı Kerim'de 17 sûrenin başında kasem/yemin
bulunmakta ve okuyucuların nazarı dikkatini daha başlangıçta çekmektedir. Bir
sûre meleklere (vessâffâti), iki sûre feleğe/gök cisimlerine (ve'l-burûci, ve't-târikı),
sûre feleğin levâzımına (ve'n-necmi, ve'l-fecri, ve'ş-şemsi, ve'l-leyli, ve'd-duhâ,
ve'l-asri), iki sûre havaya (ve'z-zâriyâti, ve'l-mürselâti), bir sûre toprağa (ve't-tûri),
bir sûre nebâta (ve't-tîni), bir sûre hayvân-ı nâtıka (ve'n-nâziâti), bir sûre
hayvana (ve'l-âdiyâti) aittir.
Allah, Kur'an'da 8 yerde kendi ismiyle/kendi
zâtına yemin eder: 4/Nisâ, 65, 10/Yûnus, 53; 15/Hicr, 92; 19/Meryem, 68; 34/Sebe',
351/Zâriyât, 23; 64/Teğâbün, 7; 70/Meâric, 40.
Bundan başka halkın bilmesi icap eden imanın
esasları için de yemin kullanılmaktadır:
a)
Tevhid için:
?Saf saf dizilenler, şeytanı kovanlar, zikri
(Kitabı) okuyanlar ile yemin ederim ki, muhakkak ilâhınız birdir.?
(37/Sâffât, 1-4)
b)
Kur'an'ın hak olduğuna dair yeminler:
?Ben yıldızların mevkileri ile yemin etmem ?ki,
bilseniz, büyük bir yemindir. (Kitab) Hakikatte Kur'ân-ı Kerim'dir.?
(56/Vâkıa, 75-77),
?Hâ Mîm. Apaçık Kitap ile yemin ediyorum, Biz
onu Arapça Kur'an yaptık.? (43/Zuhruf,
1-3)
c)
Peygamberlerin hak olduğuna dair yemin: ?Yâ Sîn. O hikmet dolu Kur'an'a yemin
ederim ki, sen hiç şüphesiz rasullerdensin. Dosdoğru bir yol üzeresin.?
(36/Yâsin, 1-4)
d)
Cezâ, va'd ve vaîd için vâki olan yeminler:
?Savurup kaldıran rüzgârla yemin ediyorum...
Rabbının azâbı muhakkak vâki olacaktır.?
(51/Zâriyât, 1-5),
?Andolsun Tûra, neşredilmiş kâğıtlar içinde
yazılı Kitaba... ki Rabbinin azâbı hiç şüphesiz vâki olacaktır.?
(52/Tûr, 1-8)
Hz. Peygamber'e üç âyette yemin etmesi emir
buyurulmuştur:
1-
?Kâfir olanlar, dirilmeyeceklerini iddiâ ederler. Onlara de ki: ?Evet Rabbimle
yemin ediyorum, diriltileceksiniz.? (64/Teğâbün, 7)
2-
?Kâfir olanlar, ?o saat (Kıyâmet günü) bize gelmeyecek' dediler. (Onlara) de ki:
?Hayır, gaybı bilen Rabbim hakkı için o, size mutlaka gelecektir.? (34/Sebe',
3)
3-
?Onlar sana: ?Doğru mu?' diye soracaklar. De ki: ?Rabbim ile yemin ediyorum, o
doğrudur.? (10/Yûnus, 53)
Kasem/yemin bahsinde önemli olan bir nokta da
şudur: Kasem fiiline ?lâ? nefy harfinin gelmesidir. Bu çeşit yemin, eski Arap
yeminlerinde de vardı. Kasem fiiline ilâve edilen bu harfle söz takviye, i'zâm
ve te'kid edilmiş olur. Bu şekilde ilâve, müfessirler tarafından şöyle izah
edilmiştir:
1-
Kelâmın âhengini tezyîn için ziyâde kılınan ve nefy mânâsı kast edilmeyen ziyâde
bir ?lâ?dır.
2-
Bunun aslı te'kid lâmı, yani ibtidâiye lâmıdır. Vakf halinde olduğu gibi,
fethası işba' edilmiştir. Buna göre kelime ?lâ uksimu? değil; ?le uksimu?dur.
3- Bu
harf nefy içindir. ?lâ vallahi? denildiği gibi, aslı üzere nâfiyedir. Son görüşe
göre bu harfe şu mânâlar verilmektedir:
İş, öyle onların zannettikleri gibi, değil,
yemin ederim...
Artık başka söze lüzum yok, yemin ederim...
Şu söyleyeceğim söz o kadar mühim ve büyüktür
ki, bunun büyüklüğünü tanıtmak için kasem etmek bile onu hakkıyla büyültemez...
İş o kadar açıktır ki, yemin bile etmiyorum...
Bunu kasemden evvel muhâtabın zihnini tahliye
mânâsı ile de izah edebiliriz ki, şimdi zihninden bütün muhâlif fikirleri sil,
söylenecek ve dinlenecek başka bir şey yok, ancak söyleyeceğim şu hakikat
vardır. Kasem ederim ki...[1]
Yemin, bir şeyi insanın içinde takviye eden
meşhur pekiştiricilerdendir. Kur'ân-ı Kerim, bütün insanlar için inmiştir.
İnsanlar onun karşısında birbirine aykırı tavırlar almışlardır. Onlardan kimi
şüpheci, kimi inkârcı, kimi de çetin ve yaman bir hasımdır. Allah'ın kelâmındaki
kasem/yemin, şüpheleri giderir, onları boşa çıkarır. Hüccet/delil getirir,
haberleri kuvvetlendirir, hükmü en mükemmel biçimde anlatır.
Allah'tan başkası adına yemin etmek yasaklandığı
halde (bkz. Müslim, Eymân 1-4) Allah'ın mahlûkatına yemin etmesi şöyle
açıklanmaktadır: Bu, bir bakıma Allah'ın kendi adına yemin etmesidir. Zira
yaratılmış her şey O'nun zâtına delâlet eder. Bazı âlimler de yemin edilen
şeylerin başında ?Rab? kelimesinin mahzuf bulunduğunu, meselâ ?semâya
andolsun? ifâdesinden, maksadın ?semânın Rabbına andolsun? demek olduğunu
ileri sürmüşlerdir.
Allah dilediğine yemin eder. Kulların Allah'tan
başkasına yemini ise, şirkten bir çeşittir. Ömer bin Hattâb (r.a.)'dan rivâyete
göre, Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: ?Allah'tan başkasına yemin eden
kimse, muhakkak kâfir olmuş veya şirk koşmuş olur.? Ancak, Allah Teâlâ,
yarattıklarına yemin etmiştir. Çünkü bunlar, yaratıcıları olan Allah'a delâlet
ederler. Allah Teâlâ, insanlar bunlardan ibret alsınlar diye, bunların
fazîletine ve menfaatine işaret etmek için bunlara yemin etmiştir. Allah,
yaratıklarından dilediğine yemin eder. Bir kimsenin Allah'tan başkasına yemin
etmesi ise câiz değildir.
Kur'ân-ı Kerim'de kasem, lâfız olarak iki
şekilde yer almaktadır:
1-
Zâhir/açık: Kasem fiili ve yemin edilen şey, kendisinde açıkça belirtilmiş
olandır. Bâ (b), vâv (v) veya tâ (t) dan olan câr (cer harfleri) ile yemin
edilenler (kendisinde kasem fiili hazfedilmiş olsa da) bu çeşittendir.
2-
Muzmar/gizli olan kasem: Kendisinde kasem fiili de, kasem edilen de açıkça
belirtilmemiş olan yemindir. Buna ancak kasemin cevabına dâhil olan te'kid lâmı
delâlet eder. Yani, yeminle ilgili bir kelime ve yemin harfleri kullanılmadığı
halde, fiilin başına te'kid için ?lâm? harfi getirilerek kullanılan ifadeler.
?Veleneblüvenneküm bişey'in... (Andolsun
ki, sizi biraz korku, açlık, mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz azalma
(fakirlik) ile imtihan eder, deneriz. Sen sabırlı davrananları müjdele.)?
(2/Bakara, 154)
?Letüblevünne fî emvâliküm ve enfüsiküm (Andolsun
ki, mallarınız ve canlarınız konusunda imtihana çekileceksiniz)...?
(3/Âl-i İmrân, 186)
Eğer kelâmın siyakı kasem mânâsında olursa, bazı
fiiller kasem yerine geçer. Kur'an'da özellikle ?mîsak?, ?ahd? ve ?vaad?
kelimeleri çoğu zaman yemin yerine geçen ifadelerdir.
?Allah, kendilerine kitap verilenlerden ?onu
mutlaka insanlara açıklayacaksınız' diyerek söz almıştı.?
(3/Âl-i İmrân, 187),
?Vaktiyle Biz, Benî İsrâil'e ?yalnızca Allah'a
kulluk edeceksiniz... diye mîsak/söz almıştık...?
(2/Bakara, 83),
?(Ey İsrâiloğulları!) Birbirinizin kanını
dökmeyeceksiniz, birbirinizi yurtlarınızdan çıkarmayacaksınız' diye sizden mîsak/söz
almıştık...? (2/Bakara, 84),
?Allah, sizlerden iman edip sâlih amel
işleyenlere, kendilerinden öncekileri halife (sahip ve hâkim) kıldığı gibi,
kendilerine de yeryüzüne halife/hâkim kılacağını, onlar için beğenip seçtiği
dini (İslâm'ı) onların iyiliğine yerleştirip koruyacağını ve geçirdikleri korku
döneminden sonra, bunun yerine onlara güven sağlayacağını vaad etti. Çünkü onlar
Bana kulluk/ibâdet ederler; hiçbir şeyi Bana şirk/eş tutmazlar. Artık bundan
sonra kim ink3ar ederse, işte bunlar asıl fâsıklardır/büyük günahkârlardır.?
(24/Nûr, 55)
İslâm öncesi Arap toplumunun sosyal hayatında
önemli rolü olan yemini Kur'ân-ı Kerim'in muhâfaza etmesi ve âyetlerin bu yolla
lafız ve mânâ açısından takviye edilmesi, yeminin önemini açıkça ortaya
koymaktadır. İster kendi zâtına, ister mahlûkatına olsun Allah'ın Kur'an'da
yemin ettiği, gerçek olduğuna yeminle te'kitve te'yidde bulunduğu hususlar
tevhid, Kur'an, Hz. Peygamber, âhiret, cezâ ve mükâfat gibi İslâm inancının
temel unsurları ile İlâhî tebliğin muhâtabı olan insan ve onun maddî ve mânevî
birtakım özellikleridir.
Yemin eden nezdinde hakikaten veya itikaden
tâzim olunan bir mânâ ile, bir şeyden çekinmek veya onu yapmaya çalışmakla,
insanın kendisini bağlaması, söz vermesine, sözünü te'kid etmesine kasem veya
yemin denir. Yemin, aslında Arapça'da sağ el demektir. Araplardan biri, arkadaşı
ile antlaştığında onun sağ elini tutardı. Bundan dolayı ?and?a, sağ el anlamına
yemin adı verilmiştir.
Şurası bir hakikattir ki, Kur'an'daki Allah'ın
kasemlerini araştıran kimse, pekçok ilmî gerçekleri elde eder, dikkat çekilen bu
kevnî âyetlerin önem ve hikmetlerine vâkıf olur.
[1]
İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 168-171
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.