Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
İlâ'nın Şartları
İlâ
İlâ'nın Şartları:
1.
İlâ yapan kocanın, ergin ve temyiz gücüne sahip olması gerekir. Küçük çocuk ve
akıl hastasının yapacağı ilâ geçerli değildir.
2.
Nikâh akdinin devam etmesi veya kadının cayılabilir boşamadan dolayı iddet
beklemekte olması gerekir. Kadın, üç boşama veya bir kesin (bâin) boşama ile
boşanmışsa, artık ilâ'ya gerek kalmaz.
3.
İlâ'nın bir yerle sınırlandırılmaması gerekir. Çünkü kocanın bu yer dışında
cinsel temasta bulunması mümkündür.
4.
Eşinden ayrı kalma süresi, ya mutlak olmalı veya en az dört ay olarak
belirlenmiş bulunmalıdır (ez-Zühaylî, a.g.e, VII, 535 vd.; Bilmen, a.g.e, II,
290 vd.).
Dört aydan kısa süreli ilâ, evlilikle ilgili bir
sonuç doğurmaz. Bu durumda koca, süre dolmadan önce eşine dönerse, yeminini
bozmuş sayılacağı için sadece yemin kefareti gerekir. Eğer yeminini bozmadan üç
aylık süre için yapılması ve üç ay geçmeden eşine dönmesi veya eşine dönmeden üç
ayın geçmesi gibi.
Dört ay ve daha fazla bir süreyi kapsayan ilâ
hukuki sonuçlarını doğurur. Bu durumda koca, dört ay dolmadan önce her an eşine
dönebilir. Bu takdirde yeminini bozmuş sayılacağı için, kendisine yemin kefareti
gerekir. Böyle bir durumda eşlerin birbirine dönmesi ve evlilik hayatının devam
etmesi teşvik edilmiştir: "Eğer eşlerine dönerlerse, şüphesiz Allah çok
yarlığayıcı ve çok bağışlayıcıdır." (2/Bakara, 226). Kocanın eşine dönmesi
cinsel temasta bulunmakla veya bunun mümkün olmaması halinde sözlü olarak
gerçekleşir. Yemin Allah'ın ismi veya örfen yemin etmede kullanılan ilâhî bir
sıfatıyla yapılmışsa, bunun bozulması halinde, diğer yeminlerde olduğu gibi
keffâret gerekir. Bu da varlıklı koca için; on yoksulu bir gün doyurmak veya
giydirmek yahut bir köle azat etmektir. Koca yoksulsa, arka arkaya üç gün oruç
tutar (5/Mâide, 89). Yemin; "Seninle cinsel temasta bulunursam, üzerime hac farz
olsun veya bu taktirde sen benden boş ol" gibi bir adağa yahut bir şarta
bağlanmışsa, dört ay dolmadan yemin bozulunca, üzerime hac farz olur. Boşama
şartına bağlamada ise, evlilik sona erer.
Dört aylık süre dolmuş bulunursa, ilâ genel
amacına ulaşmış olur. Hanefîlere göre, bu durumda hâkime başvurmaya gerek
olmaksızın, mücerred olarak sürenin geçmesiyle "bâin boşama" meydana gelir.
Çünkü dört aydır kocalık görevini yapmayan bir erkeğin bu kadın üzerindeki
zulmünü kaldırmak ve onun yeniden evlenmesini sağlamak, ancak bâin boşama
halinde ve mümkün olur. Hanefilerin bu görüşü, ashâb-ı kirâmdan Hz. Osman, Alî,
Abdullah b. Mes'ud, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Ömer ve Zeyd b. Sabit'e
dayanır.
Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî hukukçulara göre ise,
İlâ'da dört ay tamamlanınca, evlilik kendiliğinden sona ermez. Bu durumda koca
eşine döner veya onu boşar. Her ikisini de yapmazsa, kadın hâkime başvurarak
boşanma isteğinde bulunur ve hâkim eşleri boşar. Her iki durumda da bir "ric'î
(cayılabilir) boşama" meydana gelir. Dayandıkları delil; ilâ ayetlerinde kocanın
eşine dönmesiyle boşama arasında muhayyer bırakılmış olmasıdır.
Sonuç olarak, evlilik devam ederken kocanın dört
ay süreyle kocalık görevlerini yapmaması veya evi terketmesi halinde evlilik
sona ermektedir. Boşama ister bâin, isterse ric'î sayılsın, sonuçta erkeğin bir
boşama hakkı eksilmektedir. Bu eşlerin, Hanefilere göre yeni bir nikâh akdiyle,
çoğunluk İslâm hukukçularına göre ise, iddet içinde, eşine dönme yoluyla yeniden
evliliklerini sürdürmeleri mümkündür (bk. Alûsî, Rûhu'l-Meâni, II, 129; el-Ayn',
Umdetu'l-Kârı, XVII, 58-61; el-Kâsânî, Bedâyîu's-Sanâyi', Beyrut 1328/1910, III,
162-175; İbnu'l-Humâm, Şerhu'l-Kâdir, Mısır 1315-1317, III, 182-199; İbn Rüşd
el-Hard, Bidâyetü'l-Müctehid, Mısır, t.y., II, 99 vd.; İbn Kudâme, el-Muğnî,
Kahire, 1970, VII, 315 vd.; İbn Abidîn, Reddu'l-Muhtâr alâd-Duri'l-Muhtâr, 1307,
II, 749 vd.; İbn Kesîr, Muhtasaru Tefsîri İbn Kesîr, İhtisar ve Tahkîk, M.Alî
es-Sâbûnî, Beyrut 1402/1981, I, 200, 201; Fahruddîn er-Râzî, Tefsîr, VI, 80 vd.).[1]
[1]
H. Döndüren, a.g.e. c. c. 3, s. 126-127
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.