Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Makam Hususunda Nizâ
Makam Hususunda Nizâ
Makam Hususunda Nizâ:
"Âlimler, hadis metninde geçen
bilhassa "makam hususunda nizâ" tâbirine dayanarak, imamın azlini, azline
teşebbüsü meşru kılan tek sebebin "açık küfür" olduğunu belirtirler. Bu yoksa
fıskı, cevri, zulmü sebebiyle saltanatı husûsunda imamla münâzaanın (kavganın)
câiz olmadığını söylerler. Küfre düşmemişse, diğer kötülüklerini rıfkla, lisân-ı
münâsible, imama söylemek, hatırlatmak yasaklanmamış bilakis istihsan
edilmiştir.
Şu hâlde cemiyette bir kısım
fitnelere sebep olmamak düşüncesiyle, sultanların, idarecilerin mevki ve
makamlarıyla oynama işi "onlar açık bir küfre düşmedikçe" tecviz edilmemiş, bu
raddeye gelinceye kadar kişilerin menfaatlerini ilgilendiren hususlarda
fedâkârlıkların azamisine katlanmak tavsiye edilmiştir.
Bu meseleyi Nevevî şöyle ifâde
eder: "Halifeler, onlar İslâm'ın esaslarından birini tağyîr etmedikleri
müddetçe, sırf zulüm ve fıskları sebebiyle isyan câiz değildir."
Bu bahsi İbnu Hacer'in
kaydettiği bir pasajı aynen alarak hülâsa etmek isteriz: "Zalim imam mevzuunda
âlimlerin ittifak ettiği husus şudur: Zâlim imamı, fitne ve zulme yer
vermeksizin tahttan indirmek mümkünse bunu yapmak bir vecibedir. Değilse,
sabretmek vecibedir. Bir kısmı da şöyle demiştir: "Fâsık kimse bidâyette başa
getirilmez. Önceden adâletli olduğu hâlde sonradan fısk u fücûra ve zulme düştü
ise, buna karşı gelip, isyan etmek hususunda ihtilaf edilmiştir. Doğru olanı,
küfre düşmedikçe isyanın yasak olmasıdır. Küfre düştüğü takdirde isyan vâcib
olur." Nitekim, "Abbâsî halîfelerinden Me'mun, Mu'tasım ve Vâsık "Kur'ân
mahlûktur" iddiasını -ki âlimlerce bid'at olarak vasıflandırılmıştır- yaymaya
çalıştılar, bu maksadla âlimlere darb, habs ve katle varıncaya kadar her çeşit
işkenceyi tatbik ettiler. Buna rağmen hiçbir âlim, bu muameleleri sebebiyle,
onlara isyan etmek gerekir dememiştir."
İbnu Hacer, bir başka vesîle
ile kâfir imama karşı isyan vecîbesinin icmâ ile sâbit olduğunu ve bu vecibenin
her müslümana terettüp ettiğini belirterek sözünü şöyle noktalar: "Buna gücü
yeten sevap kazanır, göz yumup müdâhane eden günahkâr olur, gücü yetmeyen de
oradan hicret eder."[1]
[1]
İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/297.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.