Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

b) Mukâseme hâracı.

b

b) Mukâseme hâracı.


Haraç arâzîsinden elde edilecek ürünler belli
oranlarını vergi olarak almaktır. 1/2,1/3, 1/4'ünü almak gibi. Burada uygulama
öşür gibi olur. Ürün çok olursa Devletin payı büyük olur, az olursa azalır. Hiç
ürün olmazsa, toprak sahibi vergiden muaf sayılır. Bir yılda birden fazla ürün
almışsa, vergi de buna göre tahakkuk ettirilir. Ancak alınacak miktarın 1/2'yi
geçmemesi esası benimsenmiştir. Hz. Peygamber Hayber ve Fedek arâzîlerine bu
çeşit vergi koymuş ve burada oturan yahudilerden 1/2 nisbetinde, yani çıkan
ürünün yarısını almıştır. Ancak yahudiler bu topraklarda mülkiyet hakkını
kaybettiği için, onlarla yapılan bu anlaşmanın bir "zirâat ortakçılığı" olduğunu
söyleyen bilginler de olmuştur (el-Kasânî, II, 62, vd.: Ebû Yûsuf, Kitabü'l-Harâc,
s. 38, 55; el-Mâverdî, a.g.e., s. 146, 152; el-Meydânî, el-Lübâb, s. 350; Ebû'l-Ulâ
Madin, "Harâc", İA., V/I, 222).

el-Ferrâ' (ö. 458/1066), bu iki çeşit harâcın üç
özellik dikkate alınarak belirlenebileceğini söyler. Arâzînin dönümü, ekinin
dönümü, ondalık hesabı ile ürünün kendisi (Ebû Ya'lâ, el-Ferrâ, el-Ahkâmü's-Sultâniyye,
Mısır 1938, s. 152).

İslâm hukukçuları, gayr-i müslime ait bir mülk
olan haraç arâzîsine yalnız harâc vergisi konabileceği, öşür gerekmediği
konusunda görüş birliği içindedir. Müslümana ait öşür arâzîsine de yalnız öşür
gerekir. Müslümanının satın aldığı veya mülk edindiği harâc arâzîsinin zekâtı
konusunda bazı görüş ayrılıkları vardır. Böyle bir arâzînin yalnız harâc vergisi
devam eder, yahut öşürle harâc birlikte mi uygulanır. Yahut da harâcı öşre mi
dönüşür gibi.

Hanefîlere göre, müslümana intikal eden arâzî
harâc arâzîsi ise, harâc vergisi devam eder, ayrıca, çıkan ürüne öşür gerekmez.
Öşürle harâc tek arâzîde birleşmez. Bu görüşü savunanlar Abdullah b. Mes'ûd
(r.a)'ın naklettiği şu hadis-i şerîfe dayanırlar. Rasûlullah (s.a.s.) şöyle
buyurur: "Öşür ve harâc, müslümanın toprağında birleşmez" (ibnü'l-Hümâm,
a.g.e.,, IV, 366). Ancak bu hadisin zayıf olduğu, hadis sabit olsa bile,
buradaki harâcın cizye anlamında olabileceği ileri sürülmüştür. Diğer yandan
harâc hükümleri uygulanan geniş topraklarından, ne dört halife döneminde ve ne
de daha sonra öşür talep edilmemiştir. Bu da icmâ anlamına gelir. Yine harâc ve
öşürün sebebi birdir: Bu da tarıma elverişli toprak olmasıdır. Bir malda iki
zekât birleşemediği gibi bir arâzîde harâc ve öşür de birleşmez (İbnü'l-Hümâm,
a.g.e., IV, 365 vd; el-Kâsânî, a.g.e., II, 57; el-Meydânî, el-Lübâb, I, 154).

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelîlere göre ise, harâcla
öşür, bir arâzîde birleşebilir. Zekâtın farz olduğunu bildiren âyet ve
hadislerin umum ifade etmesi, hem öşür, hem de harâc iki ayrı haktır. Öşürde
ibadet, haraçta ise ceza (ukûbet) anlamı vardır. Öşür, elde edilen ürüne, harâc
ise zimmete bağlı olur. Öşürün sebebi, çıkan ürünün kendisi olup, onsuz
bulunmaz. Harâcsız sebebi ekilip biçilmezse bile arâzînin tarıma elverişli
olmasıdır. Öşür fakirlere, harâc ise toplum yararına veya cihada sarfedilir.
Öşürün delili nass, harcın ise, toplum yararına dayalı ictihadtır. Bütün bu
ayrılıklar sabit olunca, öşür ve harâcın aynı arâzîye birlikte uygulanmasının
mümkün olduğu anlaşılır (eş-Şîrâzî, el-Mühizzeb, s. 157; İbn Kudâme, el-Muğnî,
II, 725, 727; ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslâmî ve Edilletühu, II, 823, 825).

Harâc arâzîsinin satışı veya satın alınması
mümkün ve câizdir. Ebû Yusuf (ö. 182/798), Necranlılardan birisinin elindeki
harâc arâzîsini, bir müslümana veya zimmîye satması halinde, harâcının
değişmeyeceğini, yeni mâlikten ayni verginin alınacağını befirtir (Ebû Yûsuf,
Kitabü'l-Harâc, s. 75). Bir kimse harâc arâzîsini kendiliğinden öşür arâzîsine
çevirmeyeceği gibi öşür toprağını da harâc toprağı yapamaz (Ebû Yûsuf, a.g.e.,
s. 85, 86).

İmam Mâlik (ö. 179/795), zimmîlere ait bir
arâzînin aslının satılıp satılmayacağı, sorusuna şu cevabı vermiştir: "Bu konu
ihtilaflıdır. Satan kimseler ve arâzîleri silâh zoruyla alınmış, sonra da
kendilerine bırakılmışsa, bunlar arâzîlerinin aslını satamazlar, satın
alamazlar. Çünkü toprakları ve kendileri müslümanlarındır. Eğer bu arâzîler sulh
yoluyla keıidilerine bırakılmışsa, bu takdirde satabilirler ve istedikleri gibi
tasarrufta bulunabilirler. Ashâb-ı Kiradan Abdullah b. Mes'ud (ö. 32/652) böyle
bir arâzî satın almıştır (Mâlik 6. Enes, el-Müdevvene, Bağdad 1970, tıpkı basım,
IV, 273). Hz. Ömer'in harâc arâzîler .için koyduğu satış yasağı, bazı yanlış
anlamalara yol açmıştır. Ancak bu yasak, silâh zoruyla fethedilen ve kuru
mülkiyeti (RaKâbesi) devletin elinde tutan, önceki gayr-i müslim sahiplerine
yalnız yararlanma hakkı (intifa hakkı) verilen harâc arâzî çeşidi ile ilgilidir
(bk. Ali Şafak, İslâm Arâzî Hukuku, İstanbul 1977, s. 117,118).

Harâc arâzîsinin, sahipleri tarafından kiraya
verilmesi de câizdir. Nitekim İbn Sîrîn'in harâc arâzîsini üçte bir, dörtte bir
ite kiraya verdiği nakledilir. Harâc arâzîsi müslüman tarafından kiralanırsa,
harâcı (vergisi) kuru mülkiyete sahip olana aittir. Ebû Hanîfe'ye göre, kira
akdinde harâc mâlike; âriyette ise, âriyet alana (müsteîr) aittir (el-Mâverdî,
a.g.e., 119, 151; İbn Kayyim, Ahkâmu Ehli'z-Zimme, thk. Subhi salih, 1. baskı,
Şam 1381/ 1961, I, I22, 123).

Öşrün, bir İslâm toplumunda yoksul kesime
sarfedilmesine karşılık, harâc vergileri, devlet tarafından toplumun maslahat ve
ihtiyaçları gözetilerek serbestçe tasarruf edilebilir (Muhamed Hamidullah, İslâm
Peygamberi, terc. M. Sait Mutlu-Salih Tuğ, İstanbul 1966-69, II, 220; Ebû'l-Ulâ
Mardin, "Harâc", İA., V/1, 224).

[1]


[1]
H. Döndüren, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 2, s. 333-334

FETİH .
Fetih; Anlam, Mâhiyet ve Önemi
Kur'ân-ı Kerim'de Fetih Kelimesinin Anlamları Kapalı Bilgilere Açıklık Kazandırma
Öğretme ve Bilgilendirme
Karar/Yargı Bildirme
İlâhî Yardım Gönderme a) İlâhî Yardımın Engellenilmezliği
b) Bereket Gönderme
Yıkım ve İlâhî Azap Gönderme
Zafer a) Zafer Karşısında Münâfıkların Bocalamaları
b) Sâdık Mü'minlerin Zaferi
c) Yakın Zafer (Fethun Karîb)
d) Zafer (Nasr) Sûresi
Fettâh; Kapıları Açan Allah Teâlâ
Kur'ân-ı Kerim'de Fetih .
Fetih Sûresi
Hadis-i Şeriflerde Fetih .
Fetih, İşgal ve Terör
Nedir Fetih? .
Kimdir Fâtihler ve Fâtih Adayları? .
Terör Silâh Olarak Kullanılan Kaypak Bir Kavram
İslâm'ın Cihad Anlayışı
Terör ile Cihadın Birbirine Karıştırılması
İslâm, Ülkeleri Kılıç Zoruyla Alarak Değil; Gönülleri Fethederek Yayılmıştır
Fetih; Şefkat Hareketi
Savaş Değil Cihad, İşgal Değil Fetih
Zorla Değil, Gönülle
Fetih İşçileri; Gönül Fâtihleri
Fethin Boyutları Allah'tan İnsana Fetih; Vahiy
İnsandan Allah'a Fetih; İbâdet
İnsandan İnsana Fetih; Cihad
İctihad
İnsandan Doğaya ve Eşyaya Fetih; Keşif
Bir Hayat Tarzı Olarak Fetih
Sınırsız ve Sınıfsız Fetih
Bir Yürek Fâtihi Olarak Hz. Muhammed... İslâm Fetihlerinin Mantığı
Yeniden Fetih Hareketi
İslâm'ın Yitik Çocukları
Fethin Araçları
Hudeybiye Barışı; İnsanlara Önce Kapalı Gelen ?Apaçık Fetih?
Mekke'nin Fethi; Kalpleri Fethin Sonucu Olarak Dünyanın Kalbinin Fethi Fetih Hazırlığı
Fetih
Af Dışı Tutulanlar
Fetihle İlgili Diger Bazı Notlar
Mekke'ye Af
Mekke'nin Tahrîmi
Hâtıb İbn Ebi Belte'a
Mekkelilere Mektup Hâdisesi
Kendini Fethe Kapatmış Kişiler ve Onlara Karşı Tavır (Harbî, Zimmî; Ğanîmet, Cizye ve Harâc) Harbî; Fetihle Kurtuluşu Bekleyen Zavallı, ya da Fethe Engel Tip .
Zimmî; Fethi Bekleyen Aday, En Azından Fethe Engel Ol(a)mayan Kişi
Zimmet anlaşmasının yapılma şekli
Kendisi ile Zimmet Akdi Yapılanda Aranan Şartlar
Cizye Yükümlüsünde Bulunması Gereken Şartlar
Cizye Akdinin Hükmü
Cizye Çeşitleri ve Miktarları
1. Sulh yoluyla konulan cizye
2. İslâm Devleti tarafından doğrudan doğruya konulan cizye.
İslâm'da Gayri Müslimlerden Alınan Diğer Vergiler 1- Gümrük Vergisi
2. Haraç
a- Harâc-ı Muvazzafa
b- Harâc-ı Mukaseme
3- Ğanîmetlerden alınan beytülmal payları
Cizyeyi Düşüren Haller
Zimmet Akdinin Niteliği
Zimmîlerin Hak ve Görevleri 1- Hakları
2- Görevleri
Zimmîlerle İlgili Bazı Önemli Hükümler 1. Zimmî ile müslümanın evlenmesi
2- Zimmî ile müslüman arasında miras hukuku
3- Zimmîlerin İslâmî yasaklara saygı göstermesi
4. Zimmîye nâfile sadaka vermek
Ğanîmet; Fethin Dünyevî Avansı
Ganîmetlerin Taksimi
Fey'; Düşmandan Ele Geçirilen Arâzîler
A) Savaşla ele geçirilen arâzîler
B) Gayrimüslim halkın savaş korkusuyla başka yere göç etmesi sonucu boş kalan arâzîler.
C) Sulh yolu ile (savaşsız) İslâm ülkesine katılan topraklar.
Cizye; Gayr-i Müslimlerin Can ve Mallarını Koruma Bedeli/Yıllık Vergi
Harâc; Zimmîlerden Alınan Toprak Vergisi
1- Öşür arâzîsi.
2- Harâc arâzîsi.
Harâc çeşitleri
a) Muvazzafa veya vazife harâcı.
b) Mukâseme hâracı.
Tefsirlerden İktibaslar
Nüzul Zamanı
Tarihsel Arka-Plan
Fetih Konusuyla İlgili Âyet-i Kerimeler
Konuyla İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Kaynaklar