Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

İrâde-i Külliyye ve İrâde-i Cüz'iyye

İrâde

İrâde-i Külliyye ve İrâde-i Cüz'iyye:

İslâm akaidindeki belli başlı
konulardan biri de irade-i külliye meselesidir. Kavramın Kelâm ilmindeki
ıstılahi anlamı; bütün yaratılmışların üzerinde tek ve mutlak bir iradenin, yani
Allah'ın iradesinin bulunduğudur. Bütün yaratıklar (ister canlı ister cansız
olsun) bu ilahî iradeye boyun eğerler. İslâm akaidinde tevhid, bütün inanç
sisteminin merkezidir. Her şey tek bir ilahî kaynaktan vücut bulmuştur. Bütün
kainatın Allah karşısında pasif olduğu düşünülürse, her fiilin Allah tarafından
"halk" edilmiş olması da tabiidir. Fakat insanoğlunun yaratılma hikmeti, onun bu
dünyada bir imtihana tabi tutulması olduğu için, kullara da bir çeşit irade
verilmiştir. İşte buna Kelâmda; İrade-i Cüz'iyye" denilmektedir. Burada İslâm
tarihinde, çokça tartışılmış bir konuya geliyoruz. İlk kelâm tartışmalarını
başlatan Mu'tezile ekolü, insanın kendi fiillerinin yaratıcısı olduğunu savunmuş
ve ilahî iradenin (irade-i külliyye) insanı bu dünyadaki fiillerinde serbest
bıraktığını söylemiştir.[1]
Buna karşılık bir diğer ekol olan Cebriyye, insanın hiçbir iradeye sahip
bulunmadığını, onun bütün yapıp ettiklerinin irade-i külliyyeye ait olduğunu
iddia etmektedir. Her ikisinden de ayrılan Ehl-i Sünnet akaidi ise, orta yolu
tutarak şunları ileri sürmüştür. Her ne kadar Allah Teâlâ, bütün fiillerin
yaratıcısı ise de, kullarını birtakım hükümler ve ödevlerle yükümlü tutmuş
olduğundan. bunları yerine getirmeleri için onlara bir irade de bağışlamıştır.
İnsan iyiyi de kötüyü de seçmekte serbesttir. Dilerse Allah'ın istemediği bir iş
yapar; dilerse O'nun arzuladığı bir işi yapar. Şu kadar ki; ne zaman kendi
iradesini bir fiili yapmaya yöneltirse o zaman Allahu Teâlâ o fiili yaratır. Bu
durumda, o fiili Allah'ın kudreti yaratmıştır. Fakat, insanın iradesi de o fiili
isteme suretiyle fiile ortak olmuştur. İşte buna, yani irade-i cüz'iyyenin ilâhi
fiile katılışına "kesb" denilir. Aksi takdirde, kişinin bu fiilde hiçbir katkısı
olmaması[2],
zulmü iktiza eder ki, bu Cenâb-ı Hakka noksanlık izafe etmek manasına gelir.
Mu'tezile'nin ileri sürdüğü ve fiillerini yalnız insanın yarattığı görüşü ise,
İrade-i külliyye haricinde ona denk bir başka irade kabul etmek demektir ki, bu
da şirk anlamına gelir. Şu halde Ehl-i sünnetin görüşü bu ikisinden de ayrılır.
İnsan irade sahibidir; ama aynı zamanda daha küllî bir irade tarafından
kuşatılmıştır. Bu sebeple yerine getirdiği filler, kendisinin seçmesi, Hak
Teâlâ'nın halketmesi ve bu ikisinin neticesinde kulun bu halk edilen fiili kesb
etmesi şeklinde vukû' bulur.

Kur'an-ı Kerîm'den anlaşıldığına göre; Allah'ın irâde sıfatı iki şekilde olur[3]:



[1]
Mu'tezile'ye Kaderiyye de denilmektedir.

[2]
Cebriyenin görüşü.

[3]
Şamil İslam Ansiklopedisi: 3/171-172.

ALLAH (C.C.) Allah Lafzı; Anlam ve Mâhiyeti
Varlıkların Türleri
1) Vâcibu'l-Vücûd
2) Mümkinu'l-Vücûd
3) Mümteniu'l-Vücûd
A) Aklî Deliller 1) Hudûs (So adan Varolma) Delilleriyle Allah'ın Varlığını İspat.
a) Cisimlerin So adan Yaratılması Esasına Dayanan Delil.
b) İhtirâ (İcat Etme) Delîli.
c) Terkip Delili.
2) İmkân Delîli
3) İbdâ' ve İllet-i Gâiyye Delîli
B) Naklî Deliller
Allah'ın Varlığına İcmâlî Birkaç Delil
1- İmkân Delîli
2- Hudûs Delîli
3- Hayat Delîli
4- İntizâm Delîli
5- San'at Delîli
6- Hikmet Ve Gâye Delîli
7- Şefkat-Merhamet Ve Rızık Delîli
8- Yardımlaşma Delîli
9- Temizlik Delîli
10- Sîmâlar Delîli
11- Sevk-i İlâhî Delîli
12- Rûh Ve Vicdân Delîli
13- Fıtrat Ve Tarih Delîli
14- Duygular Delîli
15- İttifak Delîli
16- Kur'ân Delîli
17- Peygamberler Delîli
"Allah? Kelimesinin İçerdiği Anlam ..
Allah'a İman
Allah Teâlâ'nın Birliği
ALLAH TEÂLÂ'NIN SIFATLARI
Kur'ân-ı Kerim Allah Teâlâ'yı Bize Nasıl Anlatıyor
Kur'ân-ı Kerim'de Allah'a İman ve O'nun Bazı İsim ve Sıfatları
Konuyla İlgili Hadis-i Şeriflerden Bazıları
YÜCE ALLAH'IN İSİMLERİ ?ESMA-İ HÜSNA? .
SIFAT-I İLAHİYYE .
1- Sıfat-ı Nefsiyye
2- Sıfat-ı Selbiyye (Tenzihat)
3- Sıfat-ı Sübûtiyye (Sıfat-ı Zatiyye)
4- Esmaül-Hüsna'nın Delalet Ettiği Sıfat ve Manalar
5- Haberî Sıfatlar
İstivâ
Nüzul
SIFÂT-I SELBİYYE .
SIFAT-I ZÂTİYYE .
1) VÜCUT ..
VACİBU'L-VÜCUD ..
2) KIDEM ...
3) BEKA ..
4) MUHÂLEFETÜ'N Lİ'L-HAVÂDİS .
5) KIYÂM Bİ-NEFSİHÎ
6) VAHDÂNİYET ..
SIFÂT-I SÜBUTİYYE .
1) HAYAT ..
2) İLİM ...
3) SEMÎ'
4) BASAR ..
5) İRÂDE .
İrâde-i Külliyye ve İrâde-i Cüz'iyye
a- Tekvinî İrâde
b- Teşriî irâde
a) Yaratma İradesi (İrâde-i Tekviniye)
b) Yasama İradesi (İrâde-i Teşriiye)
6) KUDRET ..
7) KELÂM ...
8) TEKVÎN ..
Tekvin Sıfatının İsbatı
RUYETULLAH .. Ru'yetullah; Allah'ın Görülmesi
Rü'yetin Dünyadaki Cevazı
Rü'yetin Âhiretteki Vücûbu
Allah Teâlâ'yı Görmek Mümkün müdür ? .
ALLAH'I İNKAR .. Allah'ı İnkar Etmede Önemli Olan Üç Etken . 1) Kibir ve İnat
2) Cehâlet
3) Tâğutların İfsadı
Allah'sız Bir Dünyayı Kimler İster? .
Allah İnancı Olmayan Toplum Modelinin Zararları
Allah'ı Düşündüren Kâinat Ayetleri
Yegâne Yaratıcı Allah'ı İnkâr Edenleri Düşünmeye Dâvet Bu Şiiri Kim Yazdı? .
Fabrika .
Tasvir
Allah'ı İnkâra Dayalı Felsefî Akımlar 1) Ateizm; Allah Tanımazlık .
2) Darwinizm ..
3) Naturalizm ..
Tabiat Nedir? .
Tabiat (Doğa) Yaratıcı Olabilir mi? .
4) Pantheisme .
5) Pozitivizm ..
Bilimlerin Dilinden .
Bak ve Düşün!
İlimler
6) İdealizm ..
İslâm Felsefesi mi? .
7) Reenkarnasyon .
8) Hedonizm ..
Niçin Yaşıyoruz? .
Beşer ve İnsan
Kitaplıktaki Kedi